روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است

اقتصاد جهان در هفتههای اخیر شاهد تشدید جنگ تجاری تعرفهای آمریکا با چین و شروع یک جبهه جدید با مکزیک است. به تعبیر والاستریت ژورنال، آمریکا از دهه ۱۹۳۰ وارد چنین جنگ تجاری بزرگی نشده و لذا فرجام آن نامعلوم است. ‏ اما در این میان شباهتی میان شوکهای نفتی دهه هفتاد میلادی (سالهای ۱۹۷۳ و ۱۹۷۹) و جنگ تجاری امروز وجود دارد. در هر دو حالت، یک شوک به عرضه واردات کالایی ارزان قیمت که اقتصاد آمریکا به آن وابسته بوده، وارد شده است. در دهه هفتاد این شوک به دلیل وقایع ژئوپلیتیک به نفت وارد شد و امروز توسط دولت آمریکا با اعمال تعرفه وارد به کالاهای چینی وارد میآید. در هر دو واقعه، قیمت تمام شده برای مصرفکننده و کسب و کارهای آمریکایی افزایش یافته است. ‏ توصیح اینکه در دهه ۱۹۶۰ و تا سال ۱۹۷۳، قیمت نفت خام عددی کم و بیش ثابت بود که به‌صورت یکجانبه از سوی شرکت‌های نفتی آمریکایی، و در بازاری انحصاری تعیین می‌شد. اوپک در سال ۱۹۶۰ شکل گرفت. هدف از تشکیل اوپک، ایجاد نوعی کنترل بر بازار نفت از طریق ایجاد هماهنگی بین کشورهای مختلف بود. با این وجود، تا سال ۱۹۷۳ کنترل قیمت نفت خام کاملاً در دست شرکت‌های چند ملیتی باقی ماند. در واقع، تنها شرکت‌های اصلی قادر به کنترل تولید نفت خام و جریان خرید آن توسط پالایشگاه‌ها (که تماماً در تملک همان شرکت‌ها قرار داشتند) بودند. در سال ۱۹۷۳ و با وقوع جنگ "یوم کیپور"، شاهد اولین تحول تاریخی در بازار جهانی نفت بودیم. کشورهای عربی، در پی درگیری رژیم صهیونیستی با فلسطین، تحریم نفتی را علیه کشورهای حامی رژیم صهیونیستی، خصوصاً ایالات متحده و هلند، اعلام نمودند. اوپک کنترل قیمت نفت خام را به دست گرفت و انتشار سالانه فهرست قیمت را که همواره برمبنای نفت خام سبک عربی به عنوان قیمت مرجع بود، آغاز کرد. با سیطره کشورهای اوپک بر بازار و به دلیل هراس ایجاد شده از بحران‌های خاورمیانه، قیمت نفت خام از بشکه‌ای ۲ دلار به بشکه‌ای ۱۲ تا ۱۵ دلار افزایش یافت. این اولین بحران بزرگ نفتی بود که شهروندان کشورهای اصلی مصرف‌کننده نفت بویژه آمریکا شاهد آن بودند و باعث روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است شده بود که آنها در تعطیلات و آخر هفته‌ها پیاده و یا با دوچرخه رفت و آمد کنند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۹ نیز، بلافاصله از سوی کشورهای مصرف‌کننده به عنوان تهدیدی جدی برای ثبات جغرافیای سیاسی منطقه خلیج فارس و عامل ایجاد ریسک برای جریان صادرات نفت قلمداد گردید.‏ در این زمان بود که یک فضای فوق‌العاده احساسی ایجاد شد که مشخصه آن حس قوی مشارکت و آگاهی در کشورهای مصرف‌کننده بود. در نتیجه بحث نیاز به تنوع بخشیدن به منابع انرژی آغاز گردید. برنامه‌های عظیم سرمایه‌گذاری برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و سوخت ترکیبی در دستور کار قرار گرفت. در این دوره، بالاترین سطح اجماع در خصوص توسعه و کاربرد وسایل حمل و نقل عمومی حاصل شد. این دوره تاریخی ۱۰ تا ۱۵ سال ادامه یافت و باعث تغییرات عمیقی در دنیای انرژی شد. بدینترتیب، شوکهای نفتی نقشه راه مناسبی در مقابل ایالات متحده ترسیم کرد و آنها رنجهای کوتاهمدت را برای رسیدن به دستاوردهای بزرگتر به جان خریدند.‏ در سالهای اخیر، ایالات متحده همچون سالهای دهه هفتاد که به نفت ارزان خاورمیانه وابسته بود، به کالاهای وارداتی ارزان قیمت چینی وابسته شده بار دیگر به فکر رهایی از این وابستگی افتاده است. برآوردهای موجود حاکی از آن است که تعرفه سالانه آمریکا بر فولاد، آلومینیوم، پنلهای خورشیدی و ماشینهای لباسشویی وارداتی از چین بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار است. ‏ پس از شوکهای نفتی، آمریکا رفتار سیاسی و حمایت از رژیم صهیونیستی را تغییر نداد بلکه با درس گرفتن از آن وقایع، ذخایر استراتژیک خود را افزایش داد، صرفهجویی انرژی را با افزایش راندامان ارتقا داد، سیاست تنوع بخشیدن به منابع انرژی را در پیش گرفت و اکنون نیز با سپری کردن انقلاب نفتی شیل، از واردکننده نفت به صادرکننده آن تبدیل شد و بدین ترتیب اقتصاد خود را مقابل سلاح نفتی خاورمیانه ایمن ساخت. امروز نیز تعرفهها باعث تقویت تولید داخلی ایالات متحده برای جایگزینی کالاهای وارداتی خواهد شد و آسیبپذیری اقتصاد آمریکا را در مقابل چین کمتر خواهد کرد. اینها همان درسهاییست که ما امروز میبایست در مسیر کاهش وابستگی به نفت و کالاهای تحریمی فرابگیریم. ‏ دکتر روحاله کهنهوش نژاد ‏

افزایش بهای نفت خام در بازارهای جهانی

انتشار برخی آمار و ارقام مربوط به بازار نفت و انرژی در آمریکا باعث شد بهای ‌نفت در پایان معاملات بازار نیویورک افزایش یابد.

به گزارش بازار به نقل از صداوسیما، سرمایه گذاران و کارگزاران بازار نفتی منتظر نشست کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) و شرکای غیر عضو آن(اوپک پلاس)، از جمله روسیه هستند که قرار است به زودی برگزار شود. برگزاری این نشست با توجه به اینکه در پایان سمت و سوی میزان تولید مشخص خواهد شد در نوسان قیمت نفت در بازار جهانی تاثیر گذار خواهد بود.

به همین علت در پایان معاملات نیویورک، بهای نفت خام سبک ‏برنت دریای شمال‏، که ‏از آن به عنوان ‏یکی از مهمترین روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است مراجع قیمت گذاری ‏ نفت داد و ستد شده در ‏‏بازار اروپا ‏استفاده می‌شود برای تحویل در ماه اوت با پنج صدم درصد معادل ۲۰ سنت افزایش نسبت به پایان معاملات روز کاری پیشین ‏، به ۳۹ دلار و ۹۹ سنت رسید.

در پایان بازار نیویورک نیز بهای هر بشکه نفت خام سبک و ‏‏شیرین (وست تگزاس اینترمیدییت‏) که برای ‏‏قیمت گذاری نفت مصرفی ‏‏آمریکا، به کار ‏برده می ‏شود ‏برای تحویل ‏در ماه ژوییه با سه صدم درصد معادل ۱۲ سنت افزایش به ۳۷ دلار و ۴۱ سنت رسید.

آل استانتون Al Stanton کارشناس رویال بانک کانادا (RBC)، درباره نوسانات معاملات امروز این بازار می‌گوید: مشکل تطبیق میان تعهدات گرفته شده توسط کشورهای تولید کننده نفت و اجرای این تعهدات تلاش‌های "اوپک پلاس" (OPEP+)، متشکل از سازمان کشورهای صادر کننده نفت و شرکای آن به ویژه روسیه، برای تمدید کوتاه مدت توافقنامه شان را دشوار کرده است.

بر اساس محاسباتی که بخش کارگزاری و خدمات مشاوره سرمایه‌ای شرکت کپلر انجام داده است سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) هشت میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز از میزان تولید خود در ماه مه با هدف ایجاد توازن در بازار کاسته بود. این در حالی است که طبق توافقی که میان این سازمان و کشورهای غیر عضو منعقد شده بود می‌بایست میزان کاهش تولید اوپک ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز می‌بود. کشورهای که به بیشترین میزان این توافقنامه را رعایت نکرده اند عراق و نیجریه هستند.

جفری هالی از شرکت کارگزاری اواندا در این باره می‌گوید روسیه‏ که دومین تولید کننده بزرگ نفت در جهان بعد از آمریکا به حساب می‌آید و عربستان سعودی که بعد از آمریکا و روسیه بزرگترین تولید کننده نفت و اولین صادر کننده نفت درجهان است، تمایل ندارند که روند کاهش تولید خود را برای بعد از ماه ژوئن ادامه دهند مگرآنکه عراق و نیجریه نیز به تعهداتی که درباره کاهش تولید داده اند متعهد باقی بمانند.

پائلو رودریگز ماسیو از بخش کارگزاری و خدمات مشاوره سرمایه‌ای شرکت ریستاد انرجی نیز در تحلیل و تفسیر خود از اوضاع حاکم بر بازار و سمت و سوی آن می‌گوید: با وجود فشارهای سنگین احتمال کمی وجود دارد که کشورهایی که به بیشترین میزان از شیوع بیماری ویروس کرونا ۲۰۱۹، (کووید-۱۹)، و کاهش قیمت نفت در بازار جهانی متاثر شده اند تسلیم شوند. آن‌ها می‌خواهند با افزایش تولید نفت بخشی از این زیان و ضررها را جبران کنند.

چرا وعده احیای سوآپ به سرانجام نرسید؟

صراط: در حالی بیش از ۱۴۰۰ روز از روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است فعالیت دولت یازدهم گذشته که با توجه به انتقادات برخی از مسئولان ارشد صنعت نفت در خصوص توقف سوآپ توسط دولت دهم همچنان این اقدام متوقف است.

به گزارش فارس حدود یک ماه از فعالیت دولت یازدهم بیشتر باقی نمانده است و منتقدان توقف سوآپ نفت خام بعد از گذشت 4 سال هنوز نتوانسته اند عملیات سوآپ را از سربگیرند.

وقتی دولت یازدهم در مرداد ماه سال 92 روی کار آمد برخی از مسئولان و مدیران ارشد صنعت نفت همواره به این موضوع اشاره می کردند که دولت دهم ایران را از یک درآمد سرشار که از سوآپ نفت خام حاصل می شد محروم کرده‌اند، جدای از اینکه کاری کرده‌اند که برخی از شرکت های سوآپ کننده از ایران دردادگاه شکایت و ایران را مجبور به پرداخت چند میلیون دلار جریمه به دلیل توقف سوآپ نفت خام کنند.

بارها در گزارش ها و مصاحبه های مختلف مانند مصاحبه «فکر می‌کردند هر چیز سیاهی نفت است!» که در سال 94 با عضو هیات مدیره شرکت پالایش و پخش در دولت دهم انجام شده است و به تفصیل در خصوص روند سوآپ نفت خام توضیح داده شده است و یا اسناد و مدارکی که در سلسله گزارشهایی که با عنوان «واقعیت پرونده سوآپ نفت خام چیست» در خبرگزاری فارس منتشر شده است، به این موضوع پرداخته شد.

ولی جای تعجب است که چرا با تمام وعده هایی که از سوی مسئولان ارشد صنعت نفت ایران داده شده است هنوز عملیات سوآپ متوقف است و دولت نتوانسته عملیات سوآپ نفت خام را از سر بگیرد.

در تابستان سال گذشته طی بازدیدی که از پایانه نفتی نکا صورت گرفت مسئولان پایانه اعلام کردند همه چیز برای انجام عملیات سوآپ نفت خام آماده است به طوریکه ظرفیت این پایانه برای انجام عملیات سوآپ به 500 هزار بشکه رسیده است و قرار است ظرفیت آن نیز طی یک برنامه میان مدت افزایش یابد و به بیش از 2 میلیون بشکه نیز برسد.

جالب اینجا است که مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی نیز در این نشست از انجام مذاکرات با برخی از کشورهای خلیج فارس و حوزه CIS به منظور از سرگیری عملیات سوآپ صحبت و اعلام کرده است که طی دو هفته آینده عملیات سوآپ نفت خام از سرگرفته می شود.

با اینحال هفته ها از وعده مدیرعامل شرکت پایانه های نفتی می گذشت تا اینکه در آذرماه سال گذشته وزیر نفت در جمع خبرنگاران از آمادگی روسیه برای انجام سوآپ نفت خام خبر داد و یک ماه قبل از اعلام این خبر مدیرعامل شرکت پایانه های نفتی رسما اعلام کرد «مصوبه جدید سوآپ نفت خام ایران برای تصویب به هیئت مدیره نفت رفت» بعد ها برخی از مسئولان شرکت ملی نفت از آمادگی ایران برای از سرگیری سوآپ نفت خام حکایت کردند به طوری که رسما اعلام شد قرار است نفت خام برخی از میادین قزاقزستان و روسیه توسط ایران سوآپ شود و حتی از سوی مسئولان صنعت نفت گفته شد که شرکتهای معتبر بین المللی مانند بی پی انگلیس و ویتول سوئیس قرار است کار عملیات سوآپ نفت خام را انجام دهند ولی هرگز این وعده و وعید ها عملیاتی نشد.

در این مدت نیز هیچ رسانه ای از حامیان دولت، علت اجرایی نشدن عملیات سوآپ نفت خام را در دولت یازدهم از مسئولان منتقد توقف عملیات سوآپ جویا نشدند.

این گزارش حاکی است در ادامه مروری کوتاه بر علت توقف عملیات سوآپ خواهیم کرد تا مشخص شود آنچه که در سالهای گذشته انجام می شد عملیات سوآپ نفت نبوده است و منتقدان توقف این عملیات فقط سرو صدای بی‌مورد کرده‌اند و اگر امکان اصلاح عملیات سوآپ بود قطعا این عملیات پس از 1430 روز از فعالیت دولت یازدهم اجرایی می شد.

در همین ابتدا باید گفت آنچه که مدتها در قالب سوآپ نفت خام انجام می شد، در واقع یک طرح غیرکارشناسی بود و تنها می توان آن را یک بیزینس نامید، زیرا اصلا یک نگاه درازمدت به پروژه طرح انتقال نفت کشورهای حاشیه دریای خزر مطرح نشد.

در این پروژه اهدافی مشخص شد و مهمترین هدف آن بود که نفت حوزه خزر به پالایشگاه‌های شمالی کشور که شامل تهران و تبریز می شود بیاید و کار فراورش در این پالایشگاه ها بر اساس نفت آسیای میانه انجام شود.

این پالایشگاه‌ها بر اساس نفت میادین اهواز،آسماری طراحی شده بود و در واقع باید یک نفت‌ خامی از آسیای میانه می‌آمد که منطبق با نفت خام اهواز و آسماری باشد،اما براساس اسناد موجود که در ادامه به آنها اشاره می شود نفت خامی که از آسیای میانه وارد ایران شد از نظر کیفی با طراحی این دو پالایشگاه متغیر بود.

به همین دلیل باید ترکیبی درست می‌شد که نفت خام آسیای میانه بتواند جایگزین نفت خام اهواز، آسماری شود، به گونه‌ای که ظرفیت پالایشگاه ها و مشخصات فراورده تغییر نکند و از طرف دیگر میزان تولید فراورده بنزین و گازوئیل نیز افزایش پیدا کند.

ولی باید گفت نفت خام‌هایی که از آسیای میانه می‌آمد همه آنها نفت خام‌هایی بود که دارای مرکاپتان (ترکیبات گوگرددار که موجب افزایش آلایندگی می شود) بالا بود و از طرفی مشخصات کیفی نداشت.

به همین دلیل مسئولان اسبق با دیدن چنین وضعیتی تصمیم گرفتند پروژه را در 2 بخش CROS و CROS پلاس تعریف کنند که براین اساس تصمیمی گرفته شد نفت CROS پلاس بیاید و از طرف دیگر در پالایشگاه‌های تهران و تبریز نیز تغییراتی صورت پذیرد و یکسری واحدهای جدید اضافه شود تا بتوان این نفت را فراورش کرد.

براین اساس در سال 78 تصمیم گرفته شد تا تغییرات انجام شود که این تغییرات شامل ایجاد یک تأسیسات در نکا و احداث یک خط لوله انتقال جدید در کنار خط انتقال قبلی بود احداث این پروژه ها نیز فازبندی شده بود که فاز اول این تغییرات در سال 83 به میزان ظرفیت 10 هزار بشکه به بهره‌برداری رسید، اما روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است تغییراتی در پالایشگاه ها رخ نداد.

در کل ظرفیت این طرح 500 هزار بشکه بود، که شامل تغییرات در پالایشگاه‌ها، احداث تأسیسات جدید و احداث تلمبه‌خانه در نکا، احداث 13 اسکله نیز در دستور کار قرار گرفت و از طرف دیگر 3 فروند کشتی 60 هزار بشکه‌ای پیش‌بینی شده بود که صدرا وظیفه تامین آن را بر عهده داشت. اما با تمام این هزینه هایی که پیش بینی شده بود، طرح سوآپ نفت خام با شکست مواجه شد.

شکست این طرح نیز دلایل متعددی داشت اول اینکه طرح معاوضه نفت خام را به شرکت نیکو سپردند و این شرکت نیروی تخصصی برای این فعالیت نداشت و در همان ابتدا نفت خام‌هایی را وارد کرد که اصلاً نفت خام نبود به گفته جلیل سالاری عضو هیات مدیره شرکت ملی پالایش و پخش آنها هرچیز سیاه را فکر می‌کردند، نفت خام است. مثلا نفت خامی را وارد کردند که 5 درصد آب نمک داشت.

از همان ابتدا که طرح سوآپ پیش آمد مسائل دیگری نیز مطرح شد مثلاً قرار بود یک واحد تاپینگ در نکا احداث شود و مواد نفت خام وارداتی استحصال و با خط لوله به پالایشگاه‌ها منتقل شود، واحدهای بنزین‌سازی جدید در پالایشگاه احداث کرده و آن را تبدیل به بنزین کنیم و از طرف دیگر نفت کوره را نیز به نیروگاه نکا بدهیم، اما در نهایت اتفاق دیگری رخ داد.

در سال 83 تصمیم گرفته شد تا نفت خام هایی به ایران بیاید که در واقع این نفت خام‌ها رویایی بود مثلاً یک گزینه این بود که همه نفت خام‌های آذربایجان (آذری لایت) به طور 100 درصد بیاید زیرا نفت خام آذربایجان با ساختار پالایشگاه‌های تهران و تبریز مطابقت داشت، اما یک حالت دیگر این بود که 50 درصد نفت خام‌ها از میدان تنگیز قزاقستان و 50 درصد از میدان کالامکاس باشد.

گزینه دیگر این بود که 25 درصد از تنگیز، 50 درصد اهواز و 25 درصد از چلیکن ترکمنستان باشد و گزینه دیگر 25 درصد اهواز، 25 درصد چلیکن، 25 درصد تنگیز و 25 درصد کالامکاس باشد اما از همان اول تا آخرین روز که این طرح متوقف شد هیچ کدام از این سناریوها اجرایی نشدند.

بنابراین نفت خام هایی به کشور وارد شد که با شرایط طراحی پالایشگاه تطبیق نداشت.برهمین اساس کمیته بررسی کیفیت نفت خام‌های وارداتی در وزارت نفت شکل گرفت و این کمیته در 83/5/21 به طور رسمی اعلام کردند نفت خام‌هایی که وارد کشور می‌شود همگی مشکل دارد.

آن قدر مشکل حاد بود که به دلیل کیفیت بسیار بد نفت خام وارداتی در زمستان این نفت در خط لوله ماسید و برای آنکه بتوان خط لوله را احیا کرد، میلیون ها لیتر گازوئیل به خط لوله تزریق شد و برای آنکه دیگر این مشکل ایجاد نشود میعانات گازی خانگیران را به منطقه می آوردند و با ترکیب با آن نفت که معلوم نبود، واقعاً نفت خام است و به خط لوله می‌فرستادند، تا خط لوله دیگر دچار مشکل نشود.

این شرایط و همچنین تعیین قیمت ثابت و ده ها مورد دیگر از جمله بلا استفاده بودن ظرفیت نصب شده موجب شد با تصمیم سید مسعود میرکاظمی عملیات سوآپ متوقف تا مانع زیان گسترده به کشور شود.

سنگ‌اندازی عربستان

عربستان در بازار نفت رودرروی آمریکا و اروپا قرار گرفت. با شروع فصول سرد سال، اروپا و آمریکا به‌سختی تلاش کرده‌اند تا بحران انرژی را مهار کنند و قیمت‌های نفت و گاز را کاهش دهند؛ اما درست در همین شرایط اعضای اوپک‌پلاس توافق کرده‌اند تولید نفت را دو درصد کاهش دهند

شرق: عربستان در بازار نفت رودرروی آمریکا و اروپا قرار گرفت. با شروع فصول سرد سال، اروپا و آمریکا به‌سختی تلاش کرده‌اند تا بحران انرژی را مهار کنند و قیمت‌های نفت و گاز را کاهش دهند؛ اما درست در همین شرایط اعضای اوپک‌پلاس توافق کرده‌اند تولید نفت را دو درصد کاهش دهند؛ تصمیمی که موجب شده قیمت نفت خام برنت بلافاصله سه دلار افزایش را تجربه کند و به

۹۳ دلار برسد. این تصمیم خشم آمریکا را برانگیخته است. تحلیلگران بازار انرژی عقیده دارند مهره اصلی این تصمیمات عربستان است و قدرت‌نمایی این کشور عربی در بازار انرژی به این دلیل است که بر آمریکا فشار آورد و مانع احیای برجام شود.

تداوم تنش‌ها در بازار انرژی جهان

جنگ انرژی در بازار جهان هم‌زمان با لشکرکشی روسیه به اوکراین آغاز شد؛ درست از زمانی که روسیه تهدید کرد شیرفلکه گاز اروپا را می‌بندد و اروپا و آمریکا در مقابل نفت و گاز روسیه را تحریم کردند و آمریکا برای کاهش قیمت انرژی ذخایر استراتژیک نفت خود را وارد بازار کرد. در ادامه روسیه غالب نفت خود را با بهای نازل‌تر از نرخ جهانی به کشورهای آسیایی مانند چین و هند فروخت و البته مدعی شد با وجود افزایش قیمت انرژی در جهان از این معاملات متضرر نشده و توانسته به درآمدهای سابق خود از بازار انرژی دست پیدا کند. هرچند به نظر می‌رسید روسیه هم در این زمینه اغراق کرده و برای انتقال نفت خود به بازارهای آسیایی با کمبود نفتکش و مسافت طولانی‌تر به‌علاوه هزینه‌های بیشتر دورزدن تحریم مواجه شده است و علاوه‌بر‌این، بخش زیادی از گاز این کشور روی دستش مانده است. گاز مازادی که بین ۷۵ تا ۹۵ میلیارد مترمکعب تخمین زده شد. در ‌این ‌میان اروپا هم از زمستان سخت خود خبر داد و قیمت‌ها در بازار انرژی صعودی خیره‌کننده داشت. قیمت‌هایی که با تدابیر فوری و موقت آمریکا و اروپا در آستانه فصل سرد ریزش پیدا کرد و بهای نفت را به قیمت‌های روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است پیش از شیوع کرونا رساند و هر بشکه نفت تا کانال ۸۰ دلار ریزش قیمت داشت. بهای گاز هم با تأمین ذخایر سوخت مورد نیاز اروپا، روی‌آوردن کشورهای اروپایی به سوخت‌های فسیلی و کاهش تقاضا به دنبال رکود اقتصادی جهان کاهش داشته و به کمتر از اواخر پاییز سال گذشته رسید. با‌این‌حال بلوک شرق هم برای افزایش قیمت انرژی از پا ننشست.‌ حمله دوباره موشکی به میدان گازی اقلیم کردستان عراق در ماه آگوست امسال در حالی رخ داد که کردستان عراق با همکاری ترکیه و امارات به دنبال تأمین گاز مورد نیاز اروپا از این میدان بود.

بنا بر گزارش یورو‌نیوز، مجموعه‌ای از حملات راکتی به یک میدان گازی در شمال عراق، موجب شد پیمانکاران آمریکایی که مشغول توسعه پروژه‌های آن بودند، مجبور به ترک این میدان گازی شوند. تحریم گاز روسیه این امید را در بین مسئولان اقلیم کردستان عراق به وجود آورده بود که بتوانند ولو به‌طور محدود بخشی از بازار گاز روسیه را از آن خود کنند و درآمدهای گازی خود را در این بحران اقتصادی جهانی افزایش دهند.

پروژه توسعه میدان گازی «خور مور» در ماه ژوئن پس از سه حمله موشکی به حالت تعلیق درآمد. این میدان گازی از سوی کنسرسیوم پرل اداره می‌شود و شرکت انرژی «دانا‌گاز» ابوظبی و سهامدار اصلی آن شرکت کرسنت پترولیوم امارات متحده عربی است. منابع دولت اقلیم کردستان می‌گویند کارکنان شرکت اکستران ماه گذشته به سر کار بازگشتند؛ اما برخورد دو راکت روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است به میادین گازی شرکت در ۲۵ جولای مسئولان را مجبور کرد دوباره کار را متوقف کنند. این در حالی است که تاریخ مجددی هم برای بازگشایی فعالیت این شرکت تگزاسی در نظر گرفته نشده است. «خور مور» یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی در عراق است.

این مسائل موجب شد که اروپا و آمریکا برای تأمین انرژی مورد نیاز خود دست به دامن کشورهای عربی حوزه خلیج فارس شوند و جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا و هیئت‌های عالی‌رتبه آمریکایی راهی عربستان و قطر شوند. هرچند قطر و امارات برای تأمین گاز مایع مورد نیاز اروپا اعلام آمادگی کردند، اما این کشورها به مشتریان آسیایی و قرارداد با آنها نیز اشاره کرده و گفتند که در کوتاه‌مدت کار زیادی از آنها برنمی‌آید. در مقابل عربستان هم برای تأمین نفت اروپا اعلام آمادگی کرد، اما به نظر می‌رسد حاضر نیست ادامه این همکاری بدون قید و شرط باشد و در ازای آن از آمریکا و اروپا امتیازاتی می‌طلبد.

قدرت‌نمایی عربستان در بازار نفت

حالا عربستان درست در آستانه فصل سرد برای آمریکا و اروپا دبه درآورده و قدرت‌نمایی این کشور در بازار انرژی این روزها خشم آمریکا را به دنبال داشته است. اعضای گروه «اوپک‌پلاس» روی کاهش دو‌درصدی تولید نفت توافق کرده‌اند و به ‌این ‌ترتیب روزانه دو میلیون بشکه نفت کمتر روانه بازار می‌‌شود. سیاستی که در وهله نخست قیمت نفت را در بازارهای جهانی افزایش خواهد داد و به‌ نظر آمریکا در این اوضاع بحرانی جهان به نفع پوتین و ماشین‌ جنگ کرملین تمام خواهد شد. قیمت نفت که تنها سه ماه پیش و در بحبوحه جنگ اوکراین به مرز بشکه‌ای ۱۲۰ دلار رسیده بود، در‌حال‌حاضر و در پرتو نگرانی‌ها از رکود جهانی و همچنین بالارفتن نرخ بهره در آمریکا و تقویت دلار، به مرز ۹۰ دلار کاهش داشته است. عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر نفت عربستان، با اشاره به منفعل‌بودن بانک‌های مرکزی در سراسر جهان و اقدامات تأخیری آنها در مقابله با تورم فزاینده، گفته است که لازم بود اوپک‌پلاس در این زمینه نقش فعالی ایفا کند.

هرچند مشخص نیست کاهش دو‌درصدی عرضه برای دنیایی که روزانه حدود صد میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند، در طولانی‌مدت تا چه اندازه بر قیمت نفت و گاز آن‌هم در آستانه زمستان تأثیر داشته باشد، اما بلافاصله بعد از اعلام این تصمیم، قیمت نفت خام برنت حدودا بشکه‌ای سه دلار افزایش یافت و به ۹۳ دلار رسید. اوپک‌‌پلاس به مجموعه ۱۳ کشور عضو اوپک و ۱۱ تولیدکننده نفت دیگر دنیا و در رأس آن روسیه گفته می‌شود که از اواخر سال ۲۰۱۶ با هم همکاری می‌کنند و گفته می‌شود عربستان‌ به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپک و رهبر دوفاکتوی این سازمان، نقش مهمی در به‌ ثمر نشستن این تصمیم اوپک‌‌پلاس داشته است. با وجود این، عربستان سعودی با رد هرگونه تبانی با روسیه برای افزایش تصنعی قیمت‌ها، می‌گوید کاهش عرضه دو میلیون بشکه نفت در روز که معادل دو درصد عرضه جهانی است، برای پاسخ به افزایش نرخ بهره در غرب و همچنین مهار اقتصاد ضعیف جهانی ضروری است. مقامات آمریکایی پیش‌تر گفته بودند یکی از دلایل پایین نگه‌داشتن قیمت نفت، محروم‌کردن مسکو از درآمدهای نفتی است. جو بایدن نیز پیش‌تر با وجود انتقادهای گسترده حقوق‌بشری و در رأس آن پرونده قتل جمال خاشقجی، با سفر به عربستان ‌سعودی از این کشور نفت‌خیز به‌عنوان متحد درازمدت ایالات متحده یاد کرده بود تا بتواند قیمت نفت را پایین نگه دارد، اما سفر بایدن به عربستان منجر به عقد توافقات و همکاری‌های دوجانبه با عربستان در حوزه انرژی نشد و ریاض اقدامات مسکو در اوکراین را محکوم نکرد.

انتقاد آمریکا از عربستان

در ‌این میان جان کربی، سخنگوی کاخ سفید، در واکنش به تصمیم اوپک‌پلاس برای کاهش تولیدات نفت، گفت آمریکا باید وابستگی خود را به این سازمان و تولیدکنندگان خارجی نفت کمتر کند. رویترز در همین زمینه گزارش داده است که اوپک‌پلاس از بیشترین کاهش تولیدات نفت این سازمان پس از همه‌گیری کووید‌۱۹ در سال ۲۰۲۰ خبر داد و جان کربی، سخنگوی کاخ سفید، در واکنش به این تصمیم گفت آمریکا باید وابستگی خود را به این سازمان کمتر کند. کربی همچنین گفته است کاهش تولیدات به آن معناست که اوپک‌پلاس پس از افزایش تولیدات خود در طول تابستان، با کاهش تولید قصد دارد آمار تولیدات خود را تنظیم کند. او افزود: اوپک‌پلاس همواره به جهان اعلام کرده که عملا سه‌و‌نیم میلیون بشکه نفت بیشتر از میزان واقعی تولید دارد؛ بنابراین این اعلام کاهش تولیدات در واقع اقدامی است تا با میزان واقعی تولیدشان، همگام‌تر شوند. برخی تحلیلگران گفته‌اند افزایش قیمت نفت همگام با کاهش چشمگیر تولید این محصول می‌تواند در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا، خشم جو بایدن، رئیس‌جمهوری این کشور را برانگیزد.

پیش‌بینی بانک جی‌پی مورگان‌چِیس نشان می‌دهد واشنگتن اقدامات متقابلی از‌جمله آزادسازی بیشتر ذخایر نفت را در دستور کار قرار خواهد داد.

اهرم فشار عربستان برای جلوگیری از احیای برجام

اما در بازار انرژی، ایران بارها اعلام کرده است در صورت احیای برجام قدرت حل‌وفصل بحران انرژی اروپا را دارد. هرچند ایران به‌عنوان متحد استراتژیک روسیه به نظر می‌رسد و تحلیلگران بازار انرژی معتقد هستند ایران به دلیل نبود سرمایه‌گذاری خارجی در میادین نفت و گاز خود نمی‌تواند راه‌حل کوتاه‌مدت بازار انرژی جهان باشد، اما در ‌این ‌میان عربستان هم کوتاه نیامده و بنا بر گفته تحلیلگران بازار انرژی، اهرم فشار خود بر بازار نفت را فعال کرده تا مانع احیای برجام شود. چندی پیش نیویورک‌تایمز نوشت عربستان اعلام کرده در صورت احیای برجام اجازه کاهش قیمت نفت را نخواهد داد و با کاهش تولید نفت خود مانع از کاهش قیمت نفت می‌شود. همچنین بسیاری از متخصصان بازار عقیده دارند اظهارات وزیر انرژی عربستان درباره کاهش احتمالی تولید اوپک درواقع هشداری است برای آمریکا درباره پیامدهای بازگرداندن نفت ایران به بازارهای جهانی. به‌ گزارش فایننشال‌تایمز، هرچند عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی عربستان، هیچ نامی از ایران یعنی رقیب منطقه‌ای خود نبرده، در عوض بر بی‌ثباتی بازار تمرکز کرده است. بسیاری عقیده دارند مداخله ناگهانی ریاض برای بالا‌بردن قیمت نفت تا صد دلار در هر بشکه درواقع هشداری است برای آمریکا درباره پیامدهای بازگرداندن نفت ایران به بازارهای جهانی. طبق گفته حلیمه کرافت، یکی از متخصصان اوپک در مؤسسه آر‌بی‌اس، «در اوایل سال جاری میلادی عربستان و سایر بازیگران منطقه تقریبا مطمئن بودند قرارداد اتمی برجام به این زودی‌ها به نتیجه نمی‌رسد، اما بعد از پیشرفت مذاکرات این کشورها تمرکز خود را بر بازار نفت و مخاطرات امنیتی این قرارداد گذاشته‌اند». هرچند حالا وضعیت احیای مذاکرات برجام تیره و تار به نظر می‌رسد، اما شواهد حاکی از آن است که آمریکا برای احیای برجام بیشتر از همیشه تحت فشار قرار گرفته است.

از شوک‌های نفتی دهه ۱۹۷۰ تا جنگ تجاری با چین

اقتصاد جهان در هفتههای اخیر شاهد تشدید جنگ تجاری تعرفهای آمریکا با چین و شروع یک جبهه جدید با مکزیک است. به تعبیر والاستریت ژورنال، آمریکا از دهه ۱۹۳۰ وارد چنین جنگ تجاری بزرگی نشده و لذا فرجام آن نامعلوم است. ‏ اما در این میان شباهتی میان شوکهای نفتی دهه هفتاد میلادی (سالهای ۱۹۷۳ و ۱۹۷۹) و جنگ تجاری امروز وجود دارد. در هر دو حالت، یک شوک به عرضه واردات کالایی ارزان قیمت که اقتصاد آمریکا به آن وابسته بوده، وارد شده است. در دهه هفتاد این شوک به دلیل وقایع ژئوپلیتیک به نفت وارد شد و امروز توسط دولت آمریکا با اعمال تعرفه وارد به کالاهای چینی وارد میآید. در هر دو واقعه، قیمت تمام شده برای مصرفکننده و کسب و کارهای آمریکایی افزایش یافته است. ‏ توصیح اینکه در دهه ۱۹۶۰ و تا سال ۱۹۷۳، قیمت نفت خام عددی کم و بیش ثابت بود که به‌صورت یکجانبه از سوی شرکت‌های نفتی آمریکایی، و در بازاری انحصاری تعیین می‌شد. اوپک در سال ۱۹۶۰ شکل گرفت. هدف از تشکیل اوپک، ایجاد نوعی کنترل بر بازار نفت از طریق ایجاد هماهنگی بین کشورهای مختلف بود. با این وجود، تا سال ۱۹۷۳ کنترل قیمت نفت خام کاملاً در دست شرکت‌های چند ملیتی باقی ماند. در واقع، تنها شرکت‌های اصلی قادر به کنترل تولید نفت خام و جریان خرید آن توسط پالایشگاه‌ها (که تماماً در تملک همان شرکت‌ها قرار داشتند) بودند. در سال ۱۹۷۳ و با وقوع جنگ "یوم کیپور"، شاهد اولین تحول تاریخی در بازار جهانی نفت بودیم. کشورهای عربی، در پی درگیری رژیم صهیونیستی با فلسطین، تحریم نفتی را علیه کشورهای حامی رژیم صهیونیستی، خصوصاً ایالات متحده و هلند، اعلام نمودند. اوپک کنترل قیمت نفت خام را به دست گرفت و انتشار سالانه فهرست قیمت را که همواره برمبنای نفت خام سبک روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است عربی به عنوان قیمت مرجع بود، آغاز کرد. با سیطره کشورهای اوپک بر بازار و به دلیل هراس ایجاد شده از بحران‌های خاورمیانه، قیمت نفت خام از بشکه‌ای ۲ دلار به بشکه‌ای ۱۲ تا ۱۵ دلار افزایش یافت. این اولین بحران بزرگ نفتی بود که شهروندان کشورهای اصلی مصرف‌کننده نفت بویژه آمریکا شاهد آن بودند و باعث شده بود که آنها در تعطیلات و آخر هفته‌ها پیاده و یا با دوچرخه رفت و آمد کنند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۹ نیز، بلافاصله از سوی کشورهای مصرف‌کننده به عنوان تهدیدی جدی برای ثبات جغرافیای سیاسی منطقه خلیج فارس و عامل ایجاد ریسک برای جریان صادرات نفت قلمداد گردید.‏ در این زمان بود که یک فضای فوق‌العاده احساسی ایجاد شد که مشخصه آن حس قوی مشارکت و آگاهی در کشورهای مصرف‌کننده بود. در نتیجه بحث نیاز به تنوع بخشیدن به منابع انرژی آغاز گردید. برنامه‌های عظیم سرمایه‌گذاری برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و سوخت ترکیبی در دستور کار قرار گرفت. در این دوره، بالاترین سطح اجماع در خصوص توسعه و کاربرد وسایل حمل و نقل عمومی حاصل شد. این دوره تاریخی ۱۰ تا ۱۵ سال ادامه یافت و باعث تغییرات عمیقی در دنیای انرژی شد. بدینترتیب، شوکهای نفتی نقشه راه مناسبی در مقابل ایالات متحده ترسیم کرد و آنها رنجهای کوتاهمدت را برای رسیدن به دستاوردهای بزرگتر به جان خریدند.‏ در سالهای اخیر، ایالات متحده همچون سالهای دهه هفتاد که به نفت ارزان خاورمیانه وابسته بود، به کالاهای وارداتی ارزان قیمت چینی وابسته شده بار دیگر به فکر رهایی از این وابستگی افتاده است. برآوردهای موجود حاکی از آن است که تعرفه سالانه آمریکا بر فولاد، آلومینیوم، پنلهای خورشیدی و ماشینهای لباسشویی وارداتی از چین بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار است. ‏ پس از شوکهای نفتی، آمریکا رفتار سیاسی و حمایت از رژیم صهیونیستی را تغییر نداد بلکه با درس گرفتن از آن وقایع، ذخایر استراتژیک خود را افزایش داد، صرفهجویی انرژی را با افزایش راندامان ارتقا داد، سیاست تنوع بخشیدن به منابع انرژی را در پیش گرفت و اکنون نیز با سپری کردن انقلاب نفتی شیل، از واردکننده نفت به صادرکننده آن تبدیل شد و بدین ترتیب اقتصاد خود را مقابل سلاح نفتی خاورمیانه ایمن ساخت. امروز نیز تعرفهها باعث تقویت تولید داخلی ایالات متحده برای جایگزینی کالاهای وارداتی خواهد شد و آسیبپذیری اقتصاد آمریکا را در مقابل چین کمتر خواهد کرد. اینها همان درسهاییست که ما امروز میبایست در مسیر کاهش وابستگی به نفت و کالاهای تحریمی فرابگیریم. ‏ دکتر روحاله کهنهوش نژاد ‏

این نوشتار به مناسبت سالروز تأسیس «فدراسیون بین‎المللی انجمن‎های پایشگران ترافیک هوایی» (IFATCA) تهیه شده و از همین سبب به پایشگران ترافیک هوایی کشورمان، حافظان و پاسداران بی‎خطری پرواز شهروندان، اهداء می‎گردد؛ همان کسانی که اهمیت حرفه‎شان به اندازه‎ای است که سازمان متبوع آنها را در زمره نهادها یا سازمان‎های فرا اتکائی (High Reliability Organizations/ HROs) قرار می‎دهند. [بیشتر]

mana.ir

واردات فرآورده‌های نفتی جنوب شرق آسیا؛ کاهش کوتاه مدت؟!

افزایش واردات فرآورده‌های نفتی توسط کشورهای جنوب شرق آسیا همواره محرک اصلی رشد تجارت دریابرد جهانی فرآورده‌های نفتی در سال‌های متمادی بوده است. اما در نیمه نخست سال 2018 این روند معکوس بوده و تأثیر منفی بر تجارت دریابرد جهانی فرآورده های منفتی داشته است. در هر صورت پیش بینی می شود این روند در سال 2019 تکرار نشود و باز هم بادهای موافق در این منطقه شروع به وزیدن کنند.

به گزارش گروه بین الملل مانا، به‌نظر می‌رسد تا این مقطع از سال 2018 در منطقه جنوب شرق آسیا تغییر و تحولی به وجود آمده باشد که منجر به کاهش تأثیر این منطقه در تجارت دریابرد جهانی فرآورده های نفتی روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است شده است. افزایش واردات فرآورده‌های نفتی توسط کشورهای جنوب شرق آسیا همواره محرک اصلی توسعه تجارت دریابرد جهانی فرآورده‌های نفتی در سال‌های متمادی بوده است. با این وجود، با پیش‌بینی کاهش واردات شرق آسیا در سال جاری برای اولین بار از سال 2001 تاکنون، برآوردها حاکی از آن است که در سال 2018 تجارت جهانی فرآورده‌های نفتی تحت تأثیر این کاهش، رشد کمتری داشته باشد.

افزایش محمولات
رشد محمولات فرآورده‌های نفتی به سمت آسیای جنوب شرقی همواره محرک اصلی افزایش تجارت جهانی فرآورده‌ها در دهه‌ی اخیر بوده است. به‌طوری‌که رشد واردات این منطقه نرخ ترکیبی سالانه‌ای برابر با هفت درصد در بازه سال 2007 تا 2017 داشته است. این رقم بیش از 40 درصد از افزایش تجارت فرآورده‌های نفتی در سطح جهان را در بازه مذکور شامل می‌شود. با رشد خوب تقاضای نفت در این منطقه، که در 10 سال گذشته هر سال حدود سه درصد بود، این افزایش سریع شکل گرفت، اما افزایش ظرفیت پالایشگاهی به لحاظ حجم چنین رشدی نداشت. افزایش محمولات گازوئیل به مراکز اصلی سوخترسانی در سنگاپور از سوی تأمین‌کنندگان مختلف و افزایش محمولات فرآورده‌های نفتی فرامنطقه‌ای نیز به روند رو به رشد جهانی کمک کرد. واردات فرآورده‌های نفتی جنوب شرق آسیا در سال 2017 با رشد سریع هشت درصدی به 5.2 میلیون بشکه در روز رسید. این افزایش سریع‌ترین رشد از سال 2011 بود و 90 درصد از رشد خالص تجارت دریابرد فرآورده‌های نفتی در جهان را به خود اختصاص داد.
از محرک به تحریک پذیر
با وجود آنکه تا این مقطع از سال 2018، محمولات فرآورده‌های نفتی مربوط به برخی از خریداران عمده این منطقه کاهش چشمگیر داشته، پیش‌بینی می‌شود که رشد تقاضای نفت جنوب شرق آسیا در کل سال 2018 حدود 3 درصد باشد. واردات فرآورده‌های سنگاپور در بازه ژانویه تا ژوئیه با 10 درصد کاهش نسبت به مقطع مشابه سال 2017، در سال 2018 به 2.3 میلیون بشکه در روز رسید که بنا به گزارشات ناشی از کاهش واسطه‌گری‌های غرب در این سال می‌شد. به دلیل افزایش قیمت سوخت برخی مسیرها برای واسطه‌گری توجیه اقتصادی نداشت، در عین حال برخی محمولات به سوی خاورمیانه هدایت شد که بدون داشتن توجیه فصلی نسبت به سایر مناطق آسیا تقاضای نفتی بیشتری داشت. ذخایر نیز نقش مهمی در کاهش واردات ایفا کردند، به‌طوری که در ماه اوت 2018، ذخایر گازوئیل در سنگاپور به کمترین سطح در 9 سال اخیر رسید. در همین حال، واردات به اندونزی در 6 ماهه نخست سال 2018 نسبت به نیمه اول سال 2017 کاهش 11 درصدی داشت و شرکت روند کوتاه مدت نفت خام سبک صعودی است دولتی پرتامینای اندونزی (Pertamina) اعلام کرد که به دلیل کاهش ارزش روپیه در تلاش است تا هزینه واردات سوخت خود را کاهش دهد. همچنین محمولات وارداتی به فیلیپین نیز در 6 ماهه نخست سال 2018 نسبت به مدت مشابه سال 2017 کاهش 20 درصدی داشت.
کاهش بادهای مخالف
با توجه به این‌که واردات فرآورده‌های نفتی به اغلب کشورهای آسیای جنوب شرقی تا این مقطع از سال 2018 تحت فشار بوده است، پیش‌بینی می‌شود در کل سال 2018 این شاهد افت هفت درصدی واردات به این منطقه باشیم که پیش‌بینی‌های مربوط به رشد تجارت جهانی فرآورده‌های نفتی را به 1.7 درصد (در مقایسه با رشد 3.1 درصدی در شرایط ثبات بازار) محدود خواهد کرد. با این وجود، این آمار و ارقام در آینده می‌تواند بهتر شود. در سال 2019 پیش‌بینی می‌شود رشد تقاضای نفت خام این منطقه کم باشد، اما با توجه به این‌که ذخایر در پایین‌ترین سطوح تاریخی قرار دارند، امکان افزایش جریان‌های واسطه‌گری وجود دارد. با توجه به محرک‌های مثبتی که وجود دارد، واردات جنوب شرق آسیا پتانسیل بازگشتن به رشد را در سال آینده دارد.
بنابراین، بعد از سال‌ها رشد پایدار، در سال 2018 محمولات فرآورده‌های نفتی آسیای جنوب شرقی دچار چالش‌هایی شد اما هنوز محرک‌هایی برای بهبود و افزایش در سال 2019 وجود دارد. این موضوع باعث می‌شود که در آینده از سال 2018 به عنوان سالی که ناامیدی در تجارت فرآورده‌های نفتی جنوب شرق آسیا موج می‌زد، یاد شود.