اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

(دامنه نوسانات انجام معاملات مثبت و منفی 3%) در تابلوی نارنجی(دامنه نوسانات انجام معاملات مثبت و منفی 2%)و در تابلوی قرمز(دامنه نوسانات مثبت و منفی 1%) است

اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

ابزار مشتقه در بازارهای مالی، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، ابزارهایی هستند که از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. شاید درک فلسفه وجودی چنین ابزارهایی برای افرادی که با بازارهای مالی آشنایی ندارند کمی دشوار باشد، اما شاید اگر خودمان را جای تاجران و کشاورزان قدیمی بگذاریم، راحت‌تر بتوانیم فلسفه این ابزارها را درک کنیم!

ابزار مشتقه چیست؟

کشاورزی را در نظر بگیرید که درآمدش فقط از فروش محصولی است که در یک فصل خاص برداشت می‌کند. این کشاورز باید تمام سال منتظر فصل برداشت باشد تا به یک درآمد احتمالی برسد. از یک طرف باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را پرداخت کند و از سمت دیگر باید امیدوار باشد که محصولش دچار خرابی یا مثلا در اثر کاهش بارندگی مقدار برداشت محصول کاهش نیابد. یا اینکه در فصل برداشت محصول، بهای محصول کاهش نیابد. به بیان ساده‌تر، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک همراه است و ممکن است این ریسک به درآمد سالانه کشاورز آسیب بزند.اما این فرد می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصول ریسک کاهش درآمد را از بین ببرد و زودتر از موعد برداشت به پول برسد و بخشی از این پول را هزینه‌های تولید محصول کند. در چنین حالتی، «پیش‌فروش محصول» در واقع ابزاری مالی است که کشاورز برای از بین بردن ریسک‌های تولید محصول استفاده کرده است.کارکرد عمده ابزارهای مشتقه مالی هم در واقع همین است و هدف از طراحی و استفاده از این ابزارها کاهش ریسک معاملات است. برای نمونه بیایید ببینیم چگونه می‌شود از ابزار «اختیار معامله» برای کاهش ریسک استفاده کرد.

تاریخچه ابزار مشتقه

بازارهای مشتقه دارای تاریخچه طولانی و جالب‌توجهی هستند. بررسی این بازارها باعث می شود تا درک بهتری از ساختار بازارهای امروزی داشته باشیم. براین اساس می توان ویژگی‌های اصلی قراردادهای مشتقه را در تاریخ بشری یافت. سابقه “توافق” برای انجام معاملات تجاری و نیز وجود توافق به منظور بدست آوردن اختیار انجام معاملات تجاری در آینده، به صدها سال قبل بازمی‌گردد. جالب است بدانید درست مانند قراردادهای تجاری ساده، قراردادهایی که حتی انجام قراردادهای تجاری را در سررسید معین فراهم می‌آورند تاریخچه‌ای قدیمی دارد. در قرون‌وسطی هم استفاده از قراردادهایی جهت تحویل دارایی‌ها در آینده باقیمت ثابتی که در زمان ثبت قرارداد تعیین می‌شد بسیار رواج داشته است. اولین بازار قراردادهای آتی در گذشته در ژاپن دیده شد.با این وجود ریشه شکل‌گیری بازارهای مالی را به سال ۱۸۴۸ میلادی نسبت می‌دهند که بورس شیکاگو به عنوان نخستین بازار نظام‌مند آتی پی‌ریزی شد. در واقع ، این بازار به منظور معاملات غلات تشکیل‌شده بود و بر اساس آن کشاورزان با پیش‌شرط‌های قیمتی و زمانی، فروش محصولات خود را برای آینده تثبیت می‌کردند. در همان دوران، ایده اجرای قراردادهای اختیار معامله سفارشی توسط یک متخصص مالی معروف به نام راسل سیج ارائه شد. رشد قراردادهای آتی در قرن بیستم میلادی سرعت گرفت. در گام‌های بعدی هیات معاملات شیکاگو، بورس کالای شیکاگو و در ادامه بورس کالای نیویورک و همچنین بورس اختیار معامله شیکاگو به تأثیرگذارترین عوامل در بازارهای مشتقه دنیا تبدیل شدند. این بورس‌ها اقدام به ایجاد و بازاریابی موقت تعداد زیادی از قراردادهای مشتقه به صورت ابتکاری نمودند. اگرچه در سده‌ی اول از ابتدای فعالیت معاملات آتی، این قراردادها بر روی محصولات کشاورزی اجرا می‌شد، اما در دهه ۱۹۷۰ بازارهای مالی شاهد معرفی معاملات مشتقه بر روی ابزارهای مالی از قبیل اوراق قرضه، ارز و شاخص سهام بود. هرچند امروزه هنوز هم معاملات مشتقه بر روی کالاها بخصوص کالاهایی چون نفت و فلزات گران‌بها از بازار فعالی برخوردار می باشد .

انواع ابزار مشتقه

قرارداد سواپ(Swap)

قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی می باشد که بر اساس آن فی مابین توافق می‌کنند که درآمد ناشی از ابزارهای مالی‌شان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها ثبت می شود و در آن شرایط معامله از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. اولین سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ بین شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی منعقد شد.قرارداد سوآپ شباهت های بسیاری با قراردادهای آتی دارد همانند قراردادهای آتی، هر دو طر قرارداد سوآپ هم متعهد می‌شوند که در تاریخ مشخص معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد.در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.

قرار‌داد‌های آتی (Future Contract)

به قرار‌داد‌هایی که فروشنده موظف است در زمان معینی مقدار مشخصی از کالا‌ی توافق شده را به همان قیمتی که در هنگام عقد قرار‌داد ذکر کرده، بفروشد. طرف دیگر معامله نیز موظف به خریداری کالا‌ی توافق شده در زمان مشخص و به همان قیمت خواهد بود.به عبارت ساده تر، توافق‌نامه‌ای که خرید و فروش یک دارایی را در آینده (تاریخ مشخص) و با قیمت مقرر شده تضمین می‌کند، قرار‌داد آتی خوانده می‌شود. قرار‌داد‌های آتی نیز مانند قرار‌داد‌های مشتقه، بر حسب نوع دارایی پایه به دو گروه مالی و کالا تقسیم می‌شوند.

قرارداد های پیمان آتی (Forward Contract)

قرارداد فروارد شبیه به قرارداد آتی می باشد، به این صورت که هر طرف یک معامله بر سر زمان تحویل مشخص یک دارایی با قیمت ثابت به توافق می‌رسند. اما وجه تمایز قرارداد فروارد با قرارداد آتی اینجا می باشد که قرارداد آتی در بستر بورس انجام می‌شود، اما قرارداد فروارد خارج از بورس صورت می‌گیرد. همین اختلاف اصلی سبب شده است تا بین این دو تفاوت‌های دیگری نیز ایجاد شود که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:

1. قراردادهای آتی استاندارد، قراردادهای فروارد غیراستاندارد هستند.
2. دو طرف معامله‌کننده در قرارداد آتی نیاز نیست که همدیگر را بشناسند، چراکه این کارگزار است که معامله را صورت می‌دهد. اما در قرارداد فروارد، دو طرف معامله باید همدیگر را بشناسند، چراکه معامله آن‌ها به صورت مستقیم صورت می‌گیرد.
3. نرخ و قیمت دارایی در قرارداد آتی کاملاً مشخص و شفاف است، اما این شفافیت در قراردادهای فروارد وجود ندارد.

علاوه بر این موارد، تفاوت‌های دیگری نیز بین این دو قرارداد مشتقه وجود دارد که آن‌ها را به دو گروه مجزا از ابزار مشتقه تبدیل کرده است. البته نوع دارایی و کیفیت آن در هر دوی این قراردادها کاملاً مشخص است، اما ریسک قرارداد فروارد از قرارداد آتی بیشتر است، چراکه طرفین باید از سلامت مالی یکدیگر مطمئن شوند، این اطمینان در اوراق آتی توسط سازمان بورس تأیید می‌شود و جای نگرانی ندارد.

قراردادهای اختیار معامله(Options)

قرارد اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین ابزارها جهت پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است .قرار‌داد‌های اختیار معامله به قرار‌داد‌های دو‌طرفه‌ای اطلاق می‌شود که بر اسا آن، خریدار قرار‌داد، این اجازه را دارد که مقدار مشخصی از دارایی ذکر شده در قرار‌داد‌ را با اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ نرخی مشخص در زمانی معین بخرد یا به فروش بگذارد. این قرار‌داد نیز در آینده عملی می‌شود. یعنی خریدار و فروشنده، توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند.با این قرار‌داد، خریدار اختیار (نه الزام، اجبار یا تعهد) پیدا می‌کند که در برابر پرداخت معینی، حق خرید یا فروش دارایی مشخص شده در قرار‌داد را در زمان تعیین شده و با قیمت مذکور داشته باشد.برگ اختيار معامله، يكي از اوراق بهاداری می باشد كه مالک آن حق دارد، اوراق بهادار خاصی (مثل سهام شركت ها) را ظرف مدت معينی، به قيمت توافقی، معامله كند .

انواع اختیار معامله

• اختیار خرید: دارنده اختیار خرید می‌تواند در قبال ارائه اختیار در تاریخ مشخصی از آینده سهام خاصی را با قیمت مشخص توافقی خریداری کند.
• اختیار فروش: دارنده اختیار در قبال ارائه اختیار در تاریخ مشخصی از آینده می‌تواند سهام مورد نظر را با قابلیت توافقی به فروش رساند.

مزایای اوراق مشتقه

1. پوشش ریسک
2. ارزش اوراق مشتقه با ارزش دارایی پایه مرتبط است بنابراین ارزش این قراردادها به ارزش دارایی‌های پایه بستگی دارد.
3. نقدشوندگی بالا
4. معاملات در بازار اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بالاتری دارند.
5. اهرم در معاملات

وجود اهرم در معاملات مشتقه، آن‌ها را جذاب کرده است. شما در معاملات لازم نیست تمام پول آن را پرداخت کنید می‌تواند به شما کمک کند در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید که در صورت درستی تحلیل سود بیشتری کسب کنید. البته به این نکته باید توجه داشت که استفاده نادرست از اهرم ممکن است منجر یه از دست رفتن سرمایه شما شود.

معایب اوراق مشتقه

ارزش‌گذاری مشتقات کار سختی است چون بر اساس قیمت دارایی‌های دیگر، مشخص می‌شود. ریسک های ناشی مشتقات فرابورس شامل ریسک‌های طرف مقابل است که پیش‌بینی یا ارزش‌گذاری آن‌ها نیز دشوار است. معمولا ابزار مشتقه به تغییر در مقدار زمان انقضا، هزینه نگهداری دارایی اساسی و نرخ بهره، حساس است .

ابزار مشتقه در طول زمان بیشتر می‌شود؛ به طوری که جهت استفاده از آن‌ها نیاز به ابزارهای ریاضی پیشرفته ایجاد می‌شود. این پیچیدگی و تنوع سبب می‌شود تا افراد کمی بتوانند از نحوه معامله آن اطلاع پیدا‌کنند و همچنین شرکت‌ها برای محاسبه سود و زیان مشتقه خود با مشکل روبرو خواهند شد. به این ترتیب ریسک استفاده از این ابزار برای شرکت ها بالا می‌رود.

جمع بندی

ابزار مشتقه یکی از جذاب‌ترین نوع معامله در بازارهای مالی می باشد که ضمن کاهش ریسک، باعث تنوع معاملات می شود. هرچند این قراردادها با هدف کاهش ریسک ایجاد شده‌اند، اما ورود بدون دانش و تجربه در این خصوص می‌تواند خطرناک باشد. پس بهتر است گام اول با معامله در بورس اوراق بهادار کاملاً آشنا شوید و سپس به استفاده از ابزار مشتقه بپیوندید.

بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار ،بازاری سازمان یافته وخود انتظام ( نهادهای خود انتظام طبق قانون جدید دو نوع اند یكی كانونها، یكی بورسها ) است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله گران مورد داد و ستد قرار می گیرد و در حال حاضر در قالب شرکت های سهامی عام تاسیس و اداره می گردند.که در ادامه به تعریف ومزایای بورس اوراق بهادار می پردازیم.

تعریف بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار در واقع یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت های سهامی عام یا اوراق مشارکت شرکتهای دولتی یا موسسات خصوصی تحت ضوابط و مقررات خاص انجام می گردد به عبارتی مرکز جمع آوری پس اندازهای بخش خصوصی به منظور تامین مالی پروژه های سرمایه گذاری است.دارندگان پس اندازها ی راکد می توانند وجوه مازاد خود را جهت سرمایه گذاری در شرکتهای مطمئن به کار بندازند یا با خرید اوراق مشارکت شرکتهای دولتی ویا معتبر خصوصی ازسود مشخصی برخوردارگردند

نقش بورس اوراق بهادار در اقتصاد کشور

بورس اوراق بهادار باعث جمع آوری سرمایه های پراکنده درجهت تجهیز منابع مالی شرکت ها، تخصیص مطلوب منابع،توزیع عادلانه درآمد ،ایجاد احساس مشارکت درعموم افرادجامعه درفعالیت های تولیدی و تجاری و ایجاد یک بازار رقابتی کامل می شود.

اقسام بازار بورس

دربازار بورس، کالاهای مختلفی مورد معامله قرار می‌گیرد و بر همین اساس بازار بورس به چند دسته کلی تقسیم می‌شود که به قرار ذیل است:

• بورس کالا : بورس کالا جهت رفع موانع و مشکلات بازارهای کالا پا به عرصه گذاشته، بازاری است در این نوع بورس اصولا «مواد خام و مواد اولیه و کالاهای واسطه ای» مورد معامله قرار می‌گیرد.
• بورس ارز : خرید و فروش پول‌های خارجی در این نوع بورس انجام می گردد. هرچند این نوع بورس در ایران فعالیتی ندارد.
• بورس اوراق بهادار : در این نوع بورس،دارایی‌هایی همچون سهام شرکت های سهامی،اوراق مشارکت،اوراق قرضه صادر شده از طرف شرکت ها و شهرداری ها و موسسات وابسته به دولت و خزانه داری کل که قابل معامله و نقل و انتقال باشد و …مورد معامله قرار می‌گیرد.
• فرابورس : سرمایه گذاری در این دسته برای افرادی است که نتوانسته اند وارد بورس اوراق بهادار شوند و یا می خواهند به سرعت وارد بازار سهام شوند به عبارتی سهام شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به بازار بورس اوراق بهادار راه پیدا کنند، در فرا بورس معامله می‌شوند . در واقع قوانین ثبت یک شرکت در فرابورس راحت تر از بورس است

مهم‌ترین وظیفه فرابورس ، سازمان‌دهی شرکت‌هایی است که قصد دارند وارد بازار سرمایه شوند، اما هنوز شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند

فرابورس خود به بازارهای اول، دوم، سوم و بازار پایه (زرد، نارنجی، قرمز) دسته‌بندی می‌شود و شرکت‌ها بر اساس ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت صورت‌های مالی، میزان بدهی و … در این دسته‌ها قرار می­گیرند.

• بازار اول، بیشتر سهم‌ها در آن جای دارند.
• بازار دوم، صرفا شامل سهام شرکت‌های سهامی عام است. سهام شرکت‌های زیان‌ده، شرکت های تازه‌تأسیس و شرکت‌هایی که با تزریق سرمایه بیشتر، قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند در این بازار پذیرفته می‌شوند.

• بازار پایه، که خود به سه دسته بازار زرد، بازار نارنجی و بازار قرمز تقسیم می‌شود. بازار زرد

(دامنه نوسانات انجام معاملات مثبت و منفی 3%) در تابلوی نارنجی(دامنه نوسانات انجام معاملات مثبت و منفی 2%)و در تابلوی قرمز(دامنه نوسانات مثبت و منفی 1%) است

«عرضه عمومی اوراق بهادار در بازار اولیه منوط به ثبت آن نزد سازمان بورس با رعایت مقررات قانون بازار اوراق بهادار است. عرضه عمومی اوراق بهادار به هر طریق بدون رعایت مفاد این قانون ممنوع است.عدم ثبت اوراق بهادار نزد سازمان ظرف مهلت شش ماهه، وفق بند الف ماده99 قانون برنامه پنجم توسعه، نوعی تخلف محسوب می شود.بنا به موارد ذکر شده و به تصریح قانون بازار اوراق بهادار ، ثبت اوراق بهادار نزد سازمان می بایست در اعلامیه پذیره نویسی قید گردد.

• بورس انرژی : بورس انرژی به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‏‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. (منظور از حامل­های انرژی گاز، برق،نفت و سایر حامل‎های انرژی است).

بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال 1391 و با هدف ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد.بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و بازار مشتقه می باشد که تفاوت آنها درموضوع اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ معامله است درواقع در بازار اولی کالا مورد معامله قرار می گیرد در دومی اوراق مبتنی بر کالا معامله می گردد.

مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه می­توانند نسبت به خرید اوراق اقدام کنند. در معاملات این بازار ۱۰ یا ۲۰ % قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می‌­شود و مابقی آن برای کالاهای داخلی تا ۳ روز کاری و برای کالاهای بازار بین ­الملل تا پنج روز بعد دریافت می‌­شود.

در واقع انجام معامله در بورس انرژی شرایط خاص و ویژه‌ای دارد و مشتریان حقیقی امکان خرید در بازار فیزیکی را ندارند. عرضه­‌کنندگان و خریداران در این بازار ویژگی­‌های خاصی دارند و مدارک لازم برای دریافت کد معاملاتی نیز بسیار متفاوت­‌تر از مدارک لازم برای دریافت کد بورسی و معاملات سهام و اوراق بهادار است.

انواع اوراق بهادار

به طور کلی اوراق بهادار به3 دسته کلی تقسیم می شوند مانند:

اوراق بدهی: اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقی است که شرکت صادر کننده آن متعهد می‌ شود در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره‌ های مشخص به دارنده اوراق پرداخت کند. در نهایت و پس از پایان زمان مشخص و فرا رسیدن سر رسید نیز موظف است اصل مبلغ دریافتی از خریدار اوراق را به او برگرداند.

اوراق حقوق صاحبان سهام :سهام یکی از مهمترین و متداول‌ ترین انواع اوراق بهادار است. بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام اختصاص دارد.

ابزارهای مشتقه :یکی دیگر از انواع اوراق بهادار، اوراق مشتقه هستند. اوراق مشتقه در بازاری کاربرد دارند که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می‌ پذیرد. این دارایی پایه می‌ تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌ های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد که ارزش اوراق مشتقه را تعیین می‌ کنند.

تخلفات در معاملات بورس چگونه صورت می‌گیرد؟

موارد زیر از جمله مصادیق تخلف و دستکاری در معاملات بورس محسوب می‌ گردند:

• دستکاری قیمت بازگشایی نماد (Top) و حذف سفارش در زمان پیش گشایش
• ثبت کردن سفارش با قیمتی بالاتر یا پایین‌تر از نرخ جاری بازار بورس
• حذف سفارش اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ در پیش‌گشایش و اقدام به سفارش‌گذاری در سمت مقابل در زمان معاملات پیوسته
• پوشاندن مظنه‌های بازار با ارسال بیش از دو سفارش خرید یا فروش با قیمت‌هایی متفاوت
• ارسال سفارش با حجم‌های نامتناسب نسبت به سایر مظنه‌ ها
• سفارش‌چینی یا مظنه‌چینی گسترده
• ثبت سفارش در صف‌های خرید و فروش با هدف افزایش حجم صف
• انجام معامله بدون تغییر مالکیت نهایی
• انجام معاملات هماهنگ در راستای تغییر قیمت‌ها

مراجع رسیدگی به تخلفات انضباتی فعالان بازار

• کمیته رسیدگی به تخلفات
• هیات مدیره بورس مربوطه
• هیات رسیدگی به تخلفات
• هیات مدیره سازمان

در صورت نیاز به هرگونه مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص بورس اوراق بهادار میتوانید در این راستا با وکیل متخصص بورس در موسسه حقوقی دادپویان حامی مشورت و از تجارب و اطلاعات و دانش حقوقی آنها بهره مند شوید.

بررسی تشكيل بازار مشتقات ارزی منطبق با شريعت در نظام مالی كشور

به گزارش روابط عمومی پژوهشكده پولی و بانكی، در خلاصه مديريتی اين گزارش كه توسط دکتر حسین میثمی و فرشته ملاکریمی تدوين و دكتر سجاد ابراهيمی ناظر علمی آن بوده، آمده است:

بازار مشتقات ارزی یکی از نهادهای مالی مفقوده در نظام مالی کشور محسوب می‌شود که نبود آن هزینه‌های گوناگونی در سطح کلان برای سیاست‌گذاری ارزی بانک مرکزی و در سطح خرد برای تولیدکنندگان، تجار، سرمایه‌گذاران خارجی و عموم مردم ایجاد کرده است. در نبود بازار مذکور، پوشش ریسک تغییرات نرخ ارز با چالش مواجه شده و امکان پیش‌بینی مسیر آتی نرخ ارز (حتی در یک افق کوتاه‌مدت) برای ذیفنعان اقتصادی فراهم نخواهد بود.

این تحقیق تلاش می‌کند تا ایده تشکیل بازار مشتقات ارزی در نظام مالی کشور و نقش این بازار در ایجاد ثبات ارزی را مورد بحث قرار داده و ضرورت، ابعاد و برخی جزئیات آن را تبیین کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که می‌توان با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی و ضوابط شریعت، نسبت به راه‌اندازی بازار مشتقات ارزی در کشور اقدام نمود. در عمل بازار مشتقات ارزی می‌تواند در سه مرحله تشکیل شود که عبارت‌اند از: بازار عمده‌فروشی نقدی ارز (بازار متشکل ارزی)، بازار عمده‌فروشی مشتقه ارز و بازار خرده‌فروشی مشتقه ارز. مهمترین هدف از تشکیل بازار عمده‌فروشی نقدی ارز، استخراج نرخ نقدی اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ در معاملات عمده است که می‌تواند به عنوان مبنا برای معاملات مشتقه مورد استفاده قرار گیرد. پس از این مرحله، معاملات عمده‌فروشی مشتقه ارز می‌تواند تحت نظارت بانک مرکزی و با حضور ذینفعان اصلی بازار مانند: بانک‌ها، صرافی‌ها، واردکنندگان، صادرکنندگان، تولیدکنندگان و غیره تشکیل شود .

در نهایت می‌توان تشکیل بازار «معاملات خرده‌فروشی مشتقه ارز» در بورس کالا را در دستور کار قرار دارد تا معاملات سفته‌بازانه ارز نیز از بازار غیررسمی به چهارچوبی ساختاریافته، قاعده‌مند و تحت نظارت هدایت شود. همچنین، امکان خرید و فروش ریسک بین افراد ریسک‌‌پذیر و ریسک‌گریز در سطح خرد فراهم گردد. می‌توان بر اساس یافته‌های تحقیق نکات ذیل را نیز مورد تاکید قرار داد:

۱. در بازار مشتقات ارزی، انواع قراردادهای مشتقه بر روی یک دارایی پایه خاص (ارز خارجی) مورد مبادله قرار می‌گیرند. در واقع ذینفعان با اهداف و انگیزه‌های گوناگون در این بازار وارد شده و با اتخاذ موقعیت‌های صحیح خرید و فروش، تلاش می‌کنند تا به بهترین نحو به اهداف خود دست پیدا کنند. در حالی که بانک‌های مرکزی در این بازار با هدف ایجاد ثبات ارزی در سطح کلان و سیاست‌گذاری وارد می‌شوند، سفته‌بازان و سرمایه‌گذاران با هدف کسب سود از پیش‌بینی‌های خود (در کوتاه‌مدت و میان‌مدت) و تجار و تولیدکنندگان با هدف پوشش ریسک در این بازار حضور می‌یابند.

۲. به دلیل کارکردهای مهم بازار مشتقات ارزی در حوزه‌هایی چون جذب سرمایه‌گذاری خارجی، عمده کشورهای توسعه یافته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه نسبت به تشکیل بازار مشتقات ارزی اقدام نموده‌اند. به عنوان مثال آرژانتین، برزیل، ترکیه، امارات، کره جنوبی، هند و چین به راه‌اندازی بازار مشتقات ارزی اقدام کرده‌اند.

۳. اگر بازار مشتقات ارزی بخواهد در کشور راه‌اندازی شود، نیاز است تا علاوه بر مسئله کارکردهای اقتصادی، ابعاد انطباق با شریعت آن نیز مورد توجه قرار گیرد. به لحاظ کلی مهمترین اصولی که لازم است در طراحی بازار مشتقات ارزی در چهارچوب اسلامی مورد توجه قرار گیرد عبارت‌اند از: پذیرش ماهیت کلی بازار مشتقه در چهارچوب شریعت، پذیرش معاملات سفته‌بازانه در چهارچوب ضابطه‌مند، ضرورت وجود امکان تحویل دارایی پایه، ناصحیح بودن طراحی قراردادهای مشتقه بر روی شاخص‌ها و ضرورت رعایت ضوابط عمومی قراردادها .

۴. علاوه بر توجه به اصول کلی شریعت، لازم است ماهیت حقوقی ابزارهای مورد استفاده در بازار مشتقات ارزی منطبق با شریعت (شامل آتی، اختیار معامله و تهاتر) با ضوابط فقه اسلامی سازگاری داشته باشد .

۵. به لحاظ حقوقی می‌توان قرارداد آتی ارز را در قالب حقوقی «تعهد بیع در آینده» و یا «عقد صلح» طراحی کرد. در قالب اول، فروشنده آتی ارز بر اساس قرارداد متعهد می‌شود تا در سررسید مشخص، مقدار معینی از یک ارز خارجی را به قیمتی که در زمان حال تعیین می‌شود، بفروشد. در مقابل، خریدار آتی ارز متعهد می‌شود که ارز مذکور را با مشخصات ذکر شده خریداری کند. در قالب حقوقی دوم (عقد صلح) نیز فروشنده آتی ارز بر اساس قرارداد صلح، مقدار معینی از یک ارز خارجی را در مقابل قیمتی معین به خریدار آتی ارز صلح می‌کند .

۶. قرارداد اختیار معامله را نیز می‌توان در قالب تعهد طراحی کرد. به این معنی که فروشنده اختیار متعهد می‌شود در صورت درخواست مشتری، مقدار معینی ارز را به قیمت معین بفروشد و در مقابل این تعهد از مشتری وجهی دریافت می‌کند که به آن قیمت اختیار معامله می‌گویند .

۷. در سوآپ ارزی متعارف عنصر بهره به صورت جدی حضور دارد و این بهره ناشی از فعالیت‌های اقتصاد حقیقی نمی‌باشد. با این حال به دلیل آنکه در چهارچوب شریعت اسلام هزینه فرصت پول بدون ارتباط با بخش واقعی اقتصاد پذیرفته نشده است، لذا مبادله بهره‌ها با چالش ربای قرضی مواجه بوده و نمی‌توان آن را در چهارچوب اسلامی توجیه کرد. این استدلال چه در حالتی که اصل ارزها هم علاوه بر بهره‌ها بین طرفین مبادله می‌شود و چه در حالتی که صرفا بهره‌ها با یکدیگر طاق می‌خورد، صحیح است. راهکاری که جهت حل این مشکل می‌توان پیشنهاد داد، حذف مبادله بهره ارزها در طول دوره قرارداد است. یعنی می‌توان سوآپ ارزی منطبق با شریعت را یک قرارداد حقوقی جدید در ذیل ماده ۱۰ قانون مدنی در نظر گرفت که شامل بیع نقد در زمان حال و تعهد بیع نقد معکوس در آینده است. در واقع در زمان صفر طرفین ارز خود را به یکدیگر می‌فروشند و متعهد می‌شوند در سررسید معامله معکوس انجام دهند .

۸. هر چند قرارداد سوآپ ارزی منطبق با شریعت بر اساس قالب حقوقی پیشنهادی (برخلاف آتی ارزی و اختیار معامله ارزی منطبق با شریعت) نمی‌تواند تمامی کارکردهای اقتصادی سوآپ ارزی متعارف را پاسخ دهد، اما حداقل به برخی از نیازهای ذینفعان بازار مشتقات اسلامی پاسخ می‌دهد .

۹. جهت عملیاتی نمودن الگوی مرحله‌ای پیشنهادی برای تشکیل بازار مشتقات ارزی در کشور، لازم است به برخی ملاحظات کلی اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ توجه شود که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از: اثرگذاری گسترده نرخ ارز در اقتصاد کشور و تفاوت آن با سایر دارایی‌های پایه، اولویت اهداف سطح کلان (ثبات ارزی) نسبت به سطح خرد (پوشش ریسک)، مقام پولی به عنوان عرضه‌کننده و سیاست‌گذار، وجود نظام چند نرخی ارز در کشور و وجود بازار غیررسمی مشتقات ارزی (معاملات فردایی).

۱۰. الگوی ارائه شده جهت تشکیل بازار مشتقات ارزی در نظام مالی کشور جهت اجرا با برخی چالش‌ها و موانع مواجه خواهد بود که لازم است برای برطرف نمودن آنها تدابیر لازم در نظر گرفته شود. برخی از مهمترین چالش‌های مذکور عبارت‌اند از: توسعه فعالیت‌های سفته‌بازانه در اقتصاد و مسئله عدالت، چند نرخی بودن نرخ ارز، وجود تجربه منفی در راه‌اندازی بازار آتی سکه، تاثیرپذیری بازار نقدی از بازار مشتقه ارز، مسیر افزایشی نرخ ارز و نبود عرضه‌کننده و در نهایت شرایط نامساعد اقتصاد کلان (شامل: وضع تحریم‌های بین‌المللی، تورم بالا، کسری بودجه و محدودیت در فرآیندهای دریافت و پرداخت بین‌المللی).

علاقمندان می‌توانند جهت دریافت این گزارش به این نشانی مراجعه نمایند.

اوراق اختیار معامله جذاب‌ترین ابزار مشتقه هستند

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ حسن امیری، صبح امروز در مراسم رونمایی از معاملات اختیار معامله در بازار سرمایه گفت: نظام اقتصادی کشور به دو بخش واقعی و مالی تقسیم می‌شود و بر اساس این تقسیم بندی کلی بازار سرمایه یکی از اجزای اصلی سیستم مالی اقتصاد محسوب می‌شود.
عضو هیات مدیره و معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به کارکرد اصلی اوراق اختیار معامله گفت: کارکرد این بازار مانند تمامی بازارهای دیگر، فراهم کردن بستر و زیرساخت مناسب جهت تلاقی و تعادل عرضه و تقاضاست. بدین جهت و به منظور پاسخگویی به نیازهای گوناگون فعالان در بازار سرمایه نیاز به ابزارهای مالی متنوع و با کارکردهای مختلف وجود دارد.
وی افزود: نوع خاصی از ابزارها که قابلیت کاربرد و عملیاتی شدن در تمامی بازارهای مالی را دارد، انواع ابزارهای مالی مشتقه است که به صورت گسترده در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار گرفته و بر مبنای نوع دارایی تقسیم بندی شده اند: ابزارهای مشتقه بر پایه ارزهای خارجی، ابزارهای مشتقه بر پایه نرخ سود (بهره)، ابزارهای مشتقه بر پایه کالا و ابزارهای مشتقه بر پایه سهام.
به گفته این مقام مسوول، اوراق اختیار معامله، یکی از مهم ترین و البته جذاب ترین این ابزارها است.
حسن امیری همچنین اوراق اختیار معامله را به عنوان یکی از مهم ترین اوراق مشتقه خواند و خاطر نشان کرد: اوراق اختیار معامله به عنوان یکی از ابزارهای مالی مشتقه، با توجه به خواص خود نه تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده است (تا حدی که رابطه ای برای قیمت گذاری آن شایسته کسب جایره نوبل اقتصاد شده است)، بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهم ترین اوراق مشتقه محسوب می شود. زیرا با خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یکسو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می کند.
وی با اشاره به تاکید دکتر شاپور محمدی بر راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله عنوان کرد: با توجه به اهمیت این ابزار، تلاش گسترده ای برای راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله آغاز شد. تلاشی که نتیجه آن را امروز می بینیم و شاهد آغاز معاملات اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران هستیم. بازاری که با گذر 50 سال از عمر آن، جای خالی چنین ابزاری در آن احساس می شد.
به گفته این عضو هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، با راه اندازی معاملات این اوراق، نه تنها یکی از نیازهای اصلی فعالین این بازار برطرف شده است (که گواه آن انجام بیش از دو هزار معامله تنها در نخستین روز معاملات این ابزار در بورس کالاست)، بلکه یکی از مشکلات اساسی سرمایه گذاران خارجی نیز پاسخ داده شده است.
وی ادامه داد: اکنون سرمایه گذاران ما می توانند با استفاده از این ابزار اقدام اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ به پوشش ریسک های ناخواسته کنند. همچنین می توانند با اخذ موقعیت در این ابزار اقدام به سرمایه گذاری و کسب بازدهی کنند.
معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، این گام را آغازی بر معاملات اوراق اختیار خواند و تاکید کرد: آنچه امروز شاهد آن هستیم تنها آغاز راه بلندی است که در پیش داریم. اکنون تنها معاملات اوراق اختیار معامله را شاهدیم. این امر، موضوعی کوتاه مدت است و در آینده ای بسیار نزدیک معاملات اختیار فروش نیز آغاز می شود.
وی افزود: امروز تنها اوراق اختیار معامله اروپایی را داریم ولی در آینده ای نه چندان دور اوراق امریکایی و انواع دیگر اوراق را خواهیم داشت.
انتهای پیام/

انواع معاملات اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ بازار بورس کالا

در این مطلب قصد داریم شما را با انواع معاملات بازار بورس کالا که شامل بازار فرعی، بازار کالاهای فیزیکی، بازار مشتقه و بازار مالی می‌شود، آشنا کنیم.

بسیاری از افراد درک روشنی از بازار بورس کالا ندارند و نمی‌دانند که بورس کالا چیست؟ در واقع بورس کالای ایران ( Iran Mercantile Exchange ) به داد و ستد نقد، نسیه و سلف انواع محصولات صنعتی و کشاورزی در ایران می‌پردازد و راه‌اندازی معاملات ابزارهای مشتقه و به ویژه قراردادهای آتی را در برنامه‌های پیش روی خود دارد.

بورس کالای ایران در راســتای تحقق اهداف خود توانســته است علاوه بر توســعه قراردادهای نقد، نسیه و ســلف در بازار فیزیکی، ابزارهای متنوع دیگری را برای محصــولات مختلف طراحی و به بهره برداری برساند. هر ابزار با ویژگی‌های منحصر به فردی که دارا می باشد نیازهای بخشی از فعالان اقتصادی را پوشش می‌دهد.

برای شروع یک سرمایه‌گذاری دقیق و مطمئن ، شناخت کامل بخش‌های مختلف بازار ضروری است. بازارهای بورس ایران متشکل از بورس اوراق بهادار (معاملات سهام و سایر اوراق بهادار)، بورس کالا و بورس انرژی است.

انواع معاملات بورس کالای ایران

معاملات بورس کالای ایران در حال حاضر در قالب چهار گروه زیر که هر کدام از این قالب‌ها دارای ابزارهای خاص خود هستند، در حال انجام می‌باشد.

1. بازار کالاهای فیزیکی

یکی از بازارهای بسیار مهم بورس کالا بازار فیزیکی آن است. ماهیت این بازار از حیث تحویل کالا شبیه به بازار سنتی است؛ البته با این تفاوت که قوانین و سازوکارهای مخصوص و مشخص خود را دارد. معاملات کالای فیزیکی در بورس کالای ایران به روش مزایده انجام می‌شود. مزایده یا حراج به نوعی از معامله گفته می‌شود که در ابتدا فروشنده حداقل قیمتی را که حاضر است کالای خود را بفروشد اعلام می‌کند. سپس خریداران در صورت تمایل، قیمتی بالاتر از قیمت نهایی را جهت خرید پیشنهاد می‌کنند. در نهایت کالا به پیشنهاد دهنده بالاترین قیمت فروخته می‌شود. در واقع حراج، سازوکاری برای دادوستد کالا بر پایه انطباق سفارش‌های خرید و فروش مشتریان با در نظر گرفتن اولویت قیمت و زمان است.

انواع قراردادهای مورد معامله در بازار فیزیکی:

• قرارداد نقدی: قراردادی است که طی آن پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله انجام می‌شود.
• قرارداد نسیه: قراردادی است که طی آن کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سررسید پرداخت می‌گردد.
• قرارداد سلف: قراردادی است که طی آن کالا با قیمت معین در زمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله پرداخت می‌گردد.

معاملات در بازار فیزیکی در دو رینگ داخلی و صادراتی صورت می پذیرد.

• رینگ داخلی عبارت است از جلسه معاملاتی بورس برای معامله کالاهایی که مقصد آن‌ها صرفاً بازار هدف داخل ایران است.
• رینگ صادراتی عبارت است از جلسه معاملاتی بورس برای معامله کالاهایی که مقصد آن‌ها صرفاً بازار هدف بین‌المللی است.

2. بازار فرعی

در این بازار کالاهایی که به دلایلی نظیر عدم تداوم عرضه، نیاز به بازدید حضوری کالا جهت احراز کمیت و یا کیفیت توسط متقاضی خرید، قابل اتکا نبودن نرخ کشف شده در بورس به واسطه سهم پایین معامله در بورس نسبت به کل بازار محصول و درخواست تسویه خارج از پایاپای معامله توسط عرضه‌کننده امکان‌پذیرش و معامله در بازار اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ فیزیکی را ندارند قابل پذیرش و معامله می‌باشد و همانند بازار فیزیکی امکان معامله انواع قراردادها در دو رینگ داخلی و صادراتی بر روی سه دسته محصولات صنعتی و معدنی، فراورده‌های نفتی و پتروشیمی و محصولات کشاورزی وجود دارد.

یا به بیانی ساده‌تر، کالاهایی که امکان عرضه در بازار فرعی را دارند آن‌هایی هستند که معمولا شرایط عرضه در بازار فیزیکی را ندارند. برای مثال محصولاتی از قبیل: فولاد، ضایعات، پلیمر، شیمیایی، روی، مواد معدنی، سولفات، آهک، صنعتی، مس و اموال غیرمنقول، شامل املاک و مستقلات اداری تجاری مسکونی و اراضی کشاورزی.

3. بازار مشتقه

این بازار شامل معاملات قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌باشد:

• قرارداد آتی: فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود، آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند. مشخصات این قرارداد بر روی یک دارایی مشخص، یکسان می‌باشد و توسط بورس پیشنهاد و به تصویب هیئت پذیرش می‌رسد.
• قرارداد اختیار معامله: تفاوت این اوراق با معاملات آتی در این است که در قرارداد آتی دو طرف متعهد به خرید و فروش دارایی در سررسید هستند اما در این اوراق یک نفر متعهد است (فروشنده اختیار که پول آن را گرفته‌است) و دیگری دارای اختیار (خریدار اختیار که پول آن را به فروشنده داده است). فروشنده اوراق متعهد می‌شود در صورت درخواست خریدار، تعداد مشخصی از دارایی پایه را به قیمت اعمال (قیمت معین معامله در آینده که الان تعیین شده‌است) معامله کند. برای جلوگیری از امتناع فروشنده اختیار از انجام تعهدش، فروشنده مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس قرار می‌دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند. اوراق اختیار در بازار ثانویه قابل خرید و فروش می‌باشند. اوراق اختیار معامله می‌تواند به دو نوع اختیار فروش یا اختیارخرید تقسیم گردد. در اختیار خرید، خریدار حق خرید یک کالا را در آینده از فروشنده اختیار دارد و فروشنده اختیار متعهد است در صورت درخواست خریدار کالا را به قیمت توافق شده به او بفروشد. در اختیار فروش، خریدار حق فروش یک کالا را در آینده به فروشنده اختیار دارد و فروشنده اختیار متعهد است در صورت درخواست خریدار کالا را به قیمت توافق شده از او بخرد.

4. بازار مالی

• قرارداد سلف موازی استاندارد: فروشنده کالا در قالب این اوراق، همانند قرارداد سلف بهای کالایی را که در آینده تحویل خواهد داد، به صورت نقد دریافت می‌کند. این اوراق برخلاف قرارداد سلف، بازار ثانویه دارد و دارنده اوراق می‌تواند قبل از سررسید این اوراق را در بورس به فروش برساند.
• گواهی سپرده کالایی: گواهی سپرده کالایی ورقه بهاداری است که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالای سپرده شده به انبار پذیرش شده در بورس کالا است و پشتوانه آن قبض انبار صادر شده توسط انباردار است. انباردار پس از ارزیابی کمی و کیفی کالای مشتری برای وی قبض انبار صادر می‌نماید. مشتری با سپرده کردن این قبض نزد اتاق پایاپای، می‌تواند این گواهی سپرده کالایی را که به پشتوانه قبض انبار صادر می‌شود در بازار ثانویه معامله نماید. مالک گواهی در طول مهلت نگهداری کالا، هر زمان که خواست می‌تواند به انبار مراجعه و کالا را از انبار تحویل گیرد.
• صندوق سرمایه‌گذاری کالایی: صندوق کالایی با جذب سرمایه از طریق فروش واحدهای سرمایه‌گذاری، منابع جذب شده را بر روی اوراق‌بهادار مبتنی بر کالا سرمایه‌گذاری می‌کند. صندوق کالایی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به جای خرید و نگهداری کالای مورد نظر و تحمل هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و خسارت‌های احتمالی آن، اوراق این صندوق‌ها را خریداری نمایند. به عبارت دیگر، این صندوق‌ها بخش قابل ملاحظه‌ای از وجوه گردآوری شده خود را به سرمایه‌گذاری در کالایی خاص اختصاص می‌دهند و علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در آن کالای خاص اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ اقدام به خرید واحدهای این صندوق‌ها می‌کنند.

ساختار کلی بازارهای بورس کالای ایران

به صورت کلی ساختار کلی بازارهای بورس ایران در 4 قالبی که عنوان شد دسته‌بندی می‌شوند. هر کدام از این بازارها مجموعه‌ای از محصولات و کالاهای خاصی را دربرداشته و متناسب آن هدف کلی و تعریف شده‌ای را دارا می‌باشند؛ که توضیح داده شد.

انواع محصولات معامله شده در بورس کالای ایران

آشنایی با اصول و ساختارهای اولیه بورس یقیناً یکی از ملزومات اولیه مشارکت فعالان حوزه اقتصادی در این بازار نوپا محسوب می‌شود. از این‌رو به جهت اهمیت آشنایی هرچه بیشتر شما با محصولات پذیرفته شده در بورس کالا اقدام به انتشار لیست مربوط به محصولات پذیرفته شده کردیم که به تفکیک در زیر می‌آید: