بیت کوین در اسلام حرام است یا حلال؟

بیت‌کوین در ایران آسوشیتدپرس

ده میلیون تومان دارم می خواهم به کسی بدهم و از او سود بگیرم چطور معامله کنم که سود حلال باشه؟

ابتدا باید از کسی که می خواهیم پول را به او بدهیم بپرسیم که برای چکاری به این پول نیاز دارد.

اگر قرض بدهیم به شرط سود ربا و حرام است .همینطوری هم ده میلیون بدهیم و ۱۲ بگیریم هم حرام است مگر اینکه در قالب یک قرارداد شرعی باشد که توضیح آن در ذیل می آید:

عقود از نظر شرعی بر دو قسم هستند:

1قراردادهایی که در همان ابتدای قرارداد می شود سود قطعی را شرط کرد مثل فروش نسیه یا اجاره به شرط تملیک و ..

2 قراردادهایی که تعیین سود قطعی صحیح نیست. مثل وکالت مضاربه و مشارکت.

مثلا اگر او گفت برای خرید خانه یا خودرو یا امثال اینها به پول نیاز دارد می توانیم با اوقرارداد فروش اقساطی ببندیم به این معنا که به او بگوییم با این ده میلیون یک دانگ خانه را به نیت من بخر و بعد از طرف من به خودت یکساله به ۱۲ میلیون بفروش این سود بابت فروش اقساطی است و می شود قطعی شرط کرد و مشکلی ندارد.

اما اگر نیاز او خرید کالا نیست بلکه برای تولید یا تجارت یا احداث به پول نیاز دارد می توانیم به 2 نوع با او معامله کنیم.

1قرارداد وکالت: بگوییم تو از طرف من وکیل با پول من کار کن و هر مقدار سود بدست آوردی دستمزدت را بردار (مثلا ده درصد) دستمزد تو و مابقی سود را به من برگردان.

2 قرارداد مشارکت که هم برای تولید و هم برای تجارت و .. کاربرد دارد
به او بگویید من ده میلیون را به شما می دهم و در این فعالیت تولیدی یا تجاری با شما شریک می شوم هر مقداری از پول من سود بدست آمد سود را براساس توافق قبلی تقسیم می کنیم(مثلا بگوییم نصف نصف یا بگوییم یک سوم تو دوسوم من و غیره)

1در این دو قرارداد سود انتظاری است و تعیین سود قطعی صحیح نیست ولی به نحو علی الحساب تعیین شود و بعد حساب دقیق یا مصالحه شود مشکلی ندارد.

2 در این دو دسته قرارداد(وکالت و مشارکت) تضمین اصل سرمایه اشکالی ندارد یعنی می توان به کسی که به او پول می دهیم شرط کنیم اگر ده میلیون را تلف کردی باید آن را از مال خودت جبران کنی. ولی سود را نمی شود تضمین کرد مثلا نمیشود گفت اگر سود کردی یا نکردی باید مثلا 20 درصد به من سود بدهی

حکم شرعی استخراج رمزازرها چیست؟

به گزارش بانک اول استخراج‌کنندگان رمزارز سال گذشته را با این امید پشت سر گذاشتند که بالاخره ماینینگ را به عنوان یک صنعت در ایران پایه‌گذاری کنند. آنها در این راه پیشرفت‌هایی هم داشتند و دولت آنها را به رسمیت شناخت. اما در ادامه نرخی برای برق مصرفی آنها اعلام شد که به باور فعالان این حوزه کل صنعت ماینینگ در ایران را به خطر انداخت. یکی از سوالاتی که درخصوص صنعت ماینینگ ایجاد شد، این بود که آیا اساسا با موازین شرعی مطابقت دارد یا خیر. در این راستا مقاله تحلیل فقهی ـ اقتصادی استخراج رمزارزها (مطالعه موردی بیت‌کوین) در نظام اقتصادی اسلام توسط محسن رضایی صدرآبادی و جواد نوری، تحت راهنمایی دو تن از اساتید منتشر شده است. بسیاری از مطالبی که پیش‌تر در این حوزه منتشر شده درمورد مبادله و خریدوفروش رمزارزها بوده اما این مقاله به ماینینگ (استخراج) رمرزازها اشاره دارد.

ماینینگ؛ خوب، بد، زشت / موافقان و مخالفان ماینینگ چه می‌گویند؟

در اواخر سال ۲۰۰۸، با رشد فناوری‌ها و گسترش فضای مجازی، پدیده‌ای تحت عنوان رمزارز «بیت‌کوین» به جهان معرفی شد و مورد استقبال عمومی قرار گرفت. با گسترش رمزارزها حجم زیادی از فعالیت‌های علاقه‌مندان به ارزهای رمزنگاری‌شده، در کسب سود و درآمد از طریق استخراج معطوف شد. این مسئله در داخل کشور ایران هم گسترش پیدا کرد و حساسیت‌های آن بیشتر شد؛ تا جایی که در سال گذشته با افزایش مصرف برق، محدودیت‌های تعرفه‌ای و نظارتی افزایش پیدا کرد و کمیته‌ای تشکیل شد تا استخراج رمزارزها را قانونی کنند.

این در حالی است که فارغ از مشکلات احتمالی زیست‌محیطی و مصرف بیش از اندازه برق که مورد اذعان فعالان و متخصصان این حوزه است، از منظر یک مسلمان و یک نظام اقتصادی مبتنی بر اسلام، این مسئله حائز اهمیت است که آیا فعالیت استخراج و دریافت پول (ارزش خلق شده) در این رابطه و کسب درآمد از این طریق، از لحاظ شرعی مورد تأیید است؟ یعنی کار انجام شده و کسب درآمد، از این راه از منظر فقه و اقتصاد اسلامی حلال است؟

لازم به ذکر است، تاکنون اکثر تحقیقات فقهی و اسلامی انجام شده در خصوص رمزارزها، به بحث مبادله و خریدو‌فروش آنها پرداخته‌ و مباحث فقهی استخراج، جز در یک مقاله، آن هم از منظر فقه فردی، مورد بررسی قرار نگرفته است. ازاین‌رو، بیت کوین در اسلام حرام است یا حلال؟ این تحقیق اولین مقاله علمی است که به‌صورت مفصل، به شقوق مختلف استخراج ارزهای رمزنگاری شده با دو رویکرد فقه فردی و فقه حکومتی می‌پردازد.

در این مقاله ابتدا به صورت خلاصه مکانیزم استخراج و پروتکل اجماع اثبات کار تبیین شده است. سپس از منظر فقه فردی، تطبیق این فعالیت بر عقود فقهی جعاله و مشارکت مورد تحلیل قرار گرفته و سپس، از منظر فقه حکومتی آثار این فعالیت بر نظام اقتصادی و حاکمیت پولی کشور بررسی شده و سرانجام حکم فقهی آن تبیین شده است.

از مهم‌ترین نتایج این تحقیق می‌توان گفت که سازوکار استخراج (ماینینگ)، در قالب جعاله در نظام کسب‌وکار اسلامی تعریف می‌شود و برخلاف ادعای برخی از فعالین عقد مشارکت و شراکت جایگاهی ندارد و با توجه به گسترش مصادیق مختلف رمزارزها، باید حکم استخراج هر رمزارزی را به ‌صورت مجزا با اصول و قواعد اسلامی تطبیق داد و نمی‌توان حکم یکسان برای کل ارزهای مجازی صادر کرد.

همچنین از منظر فقه فردی اگر پاداشی که در ازای فعالیت ارزهای رمزنگاری‌شده پرداخت می‌شود، امری اعتباری باشد که در نظام اقتصادی ما به‌ ازا نداشته و اعتباری نامعتبر باشد، جعاله منعقد نمی‌شود.

از منظر فقه حکومتی، پرداختن به فعالیت استخراج (ماینینگ) رمزارزها، که منجر به تقویت حکومت اسلامی در اجرای اصول و قواعد اسلامی شود، جایز بوده و باید مورد حمایت قرار گیرند. در مقابل، استخراج ارزهایی مانند بیت‌کوین که موجب استیلای نظام سلطه بر حکومت اسلامی شوند، جایز نیست؛ زیرا استخراج بیت‌کوین، به علت اهداف و سازوکار فنی مانند کمک کردن به یک نظام پولی است که در آن، خلق پول و قدرت حاکمیت پولی از حاکمیت حکومت اسلامی خارج بوده است و در نگاه کلان، ممکن است که منجر به استیلای نظام سلطه بر حکومت اسلامی شود و جایز نیست.

البته در نظر نویسندگان، این حکم بدان‌معنا نیست که مزایای ارزهای رمزنگاری‌شده نادیده گرفته شود و به‌صورت دائمی نهی شرعی بر ماهیت استخراج تمام ارزها داشته باشد، بلکه قابلیت انطباق فقه با مسائل مستحدثه ما را راهنمایی می‌کند که به تبع رفع این نواقص، حکم نیز به تناسب آن تغییر خواهد کرد. در نتیجه، باید به دنبال کشف روش‌های مختلفی بود که امکان ارزش‌گذاری بر ماهیت خلق شده از استخراج را دارد و الگوی ایجابی مبتنی بر ابزارها و فناوری پیشرفته موجود امکان‌پذیر است.

کدام کشورها برای استفاده از بیت‌کوین ممنوعیت و محدودیت گذاشته‌اند؟

بیت‌کوین از همان ابتدای کارش در سال ۲۰۰۹ حتی تا امروز که به دنبالش ارزهای رمزنگاری شده دیگری ایجاد شده، همواره در جهان بحث‌برانگیز بوده است.

در حالی که کارشناسان بیت‌کوین را به دلیل نوسان شدید بها، رد و بدل شدن در معاملات کثیف و مصرف بی‌رویه برق برای استخراج آن مورد انتقاد شدید قرار می‌دهند، برخی افراد به ویژه در کشورهای در حال توسعه این رمزارز را به عنوان یک ساحل امن در طوفان‌های اقتصادی قلمداد می‌کنند.

اما با توجه به این که روز به روز افراد بیشتری خواه به چشم سرمایه‌گذاری، خواه به چشم طناب نجات به رمزارزها روی می‌آورند، مجموعه‌ای از قوانین و محدودیت‌های مختلف برای استفاده از آنها پدیدار شده است.

وضعیت حقوقی بیت‌کوین و آلت‌کوین‌ها (پول‌های جایگزین بیت‌کوین) از کشوری به کشور دیگر بسیار متفاوت است، در برخی کشورها هنوز حتی قانون و دستورالعملی برای آن تعریف نشده یا قاون آن دائما در حال تغییر است.

بیشتر کشورها استفاده از بیت‌کوین را غیرقانونی نمی‌دانند اما وضعیت این رمزارز به عنوان وسیله پرداخت یا به عنوان کالا در کشورهای مختلف دارای پیامدهای نظارتی متفاوت است.

در برخی از کشورها برای استفاده از بیت‌کوین محدودیت‌هایی را وضع شده و بانک‌ها مشتریان خود را از انجام معاملات رمزارزی منع کرده‌اند. برخی دیگر از کشورها نیز استفاده از بیت‌کوین و رمزارزهای دیگر را به طور کامل ممنوع کرده و حتی مجازات‌های سنگینی را برای افرادی که با این پول معامله می‌کنند، در نظر گرفته‌اند.

کشورهایی که درگیری خاص با موضوع بیت‌کوین و کل آلت‌کوین‌ها دارند کدامند؟

الجزایر

الجزایر به دنبال تصویب قانون مالی در سال ۲۰۱۸، استفاده از رمزارزها را فعلا ممنوع و خرید و فروش، استفاده یا نگهداری ارزهای مجازی را غیرقانونی اعلام کرده است.

بولیوی

استفاده از بیت کوین در بولیوی از سال ۲۰۱۴ به این سو کلاً ممنوع است. بانک مرکزی بولیوی با صدور بیانیه‌ای این رمزارز و هر گونه ارز دیگری را که توسط کشور یا پیمان اقتصادی منطقه‌ای تعریف نشده، ممنوع اعلام کرد.

چین در طول سال ۲۰۲۱ به تدریج مبارزه با ارزهای رمزپایه را شدت بخشیده است. مقامات چینی بارها به مردم این کشور هشدار داده‌‌اند که از بازار مالی دیجیتال دوری کنند. مقامات چینی با مزارع استخراج بیت‌کوین و همچنین با مبادلات رمزارزی در چین و خارج از کشور به شدت برخورد می‌کنند.

بیت‌کوین - هنگ کنگ AP Photo

یین یوپینگ، معاون دفتر حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان مالی بانک خلق چین روز ۲۷ اوت (۵ شهریور) از ارزهای رمزپایه به عنوان اموال احتکاری یاد کرد و به مردم هشدار داد که «مراقب جیب خود باشند».

تلاش برای تضعیف بیت‌کوین که ارز غیر متمرکز خارج از کنترل دولت‌ها و موسسات مالی است، تا حد زیادی به این دلیل است که مقامات چینی می‌خواهند ارز الکترونیکی خودشان را به جریان بیندازند. بانک خلق چین یکی از نخستین بانک‌های مرکزی بزرگ در جهان است که ارز دیجیتالی خود را راه اندازی کرده و با این کار می‌خواهد معاملات مردم خود را از نزدیک زیر نظر داشته باشد.

کلمبیا

در کلمبیا، مؤسسات مالی مجاز به انجام معاملات بیت‌کوین نیستند. اداره نظارت مالی کلمبیا در سال ۲۰۱۴ به مؤسسات مالی این کشور هشدار داد که احتمالا از تراکنش‌های پولی مجازی برای سرمایه‌گذاری حمایت و آن را مدیریت نمی‌کند.

دارالافتاء مصر که مسئول اصلی فتاوی و بالاترین نهاد مشورتی اسلامی در این کشور است، در سال ۲۰۱۸ با صدور فتوایی معاملات بیت‌کوین را حرام اعلام کرد. قوانین بانکی مصر در سپتامبر ۲۰۲۰ تشدید شد، به طوری که معامله یا تبلیغ ارزهای دیجیتال بدون مجوز بانک مرکزی ممنوع گردید.

اندونزی

بانک مرکزی اندونزی مقررات جدیدی را مبنی بر ممنوعیت استفاده از ارزهای رمزنگاری شده از جمله بیت‌کوین به عنوان وسیله پرداخت وضع کرده که از یکم ژانویه ۲۰۱۸ لازم‌الاجرا شده است.

ایران

حکومت ایران رابطه پیچیده‌ای با بیت‌کوین دارد. ایران برای اجتناب هر چه بیشتر از تأثیر تحریم‌های فلج کننده اقتصادی و برای تأمین منبع مالی واردات خود به روش پرسود استخراج بیت‌کوین روی آورده است.

بانک مرکزی ایران رمزارزهای استخراج شده در خارج از کشور را ممنوع کرده اما برای استخراج بیت‌کوین در کشور مشوق هم می‌دهد.

حدود ۴.۵ درصد از کل استخراج بیت‌کوین جهان در ایران انجام می‌شود و طبق گفته شرکت الیپتیک که در زمینه تجزیه و تحلیل زنجیره‌های بلوکی رمزارزها فعالیت دارد، این کشور می‌تواند درآمدی تا بیش از یک میلیارد دلار (۸۴۳ میلیون یورو) را به خود اختصاص دهد.

ایران برای رونق بخشیدن به صنعت رمزنگاری، به استخراج‌کنندگان دارای مجوز، انرژی ارزان قیمت پیشنهاد کرده است با این شرط که رمزارزهای استخراج شده به بانک مرکزی فروخته شود. با این حال، به دلیل احداث بدون مجوز و بی‌رویه مزارع بیت‌کوین باعث مصرف روزانه بیش از ۲ گیگاوات برق از شبکه ملی و کمبود انرژی در کشور می‌شود. به همین دلیل دولت تا آخر شهریور ماه ممنوعیتی چهار ماهه برای استخراج بیت کوین اعلام کرده است.

بیت‌کوین در ایران آسوشیتدپرس

«راسترا بانک»، باک مرکزی نپال بیت‌کوین را در ماه اوت ۲۰۱۷ غیرقانونی اعلام کرد.

مقدونیه شمالی

مقدونیه شمالی تنها کشور اروپایی است که تاکنون ممنوعیت رسمی ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت‌کوین، اتریوم و غیره را اعمال کرده است.

روسیه

در حالی که رمزارزها در روسیه غیرقانونی نیستند اما بحث‌های مداوم علیه استفاده از آن در این کشور ادامه دارد. روسیه اولین قوانین خود برای رمزارزها را در ژوئیه ۲۰۲۰ تصویب کرد. روسیه با این قانون، برای نخستین بار رمزارزها را به عنوان دارایی، مشمول مالیات کرد.

بر پایه همین قانون که از ژانویه سال جاری به اجرا درآمد، همچنین کارمندان دولتی روسیه از داشتن هرگونه دارایی رمزنگاری شده منع شده‌اند.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بارها ارز دیجیتال را با فعالیت مجرمانه مرتبط کرده و به ویژه خواستار توجه بیشتر به معاملات رمزنگاری فرامرزی شده است.

در ماه ژوئیه، دادستان کل روسیه مجموعه قوانین پیشنهادی جدیدی را اعلام کرد که به پلیس اجازه می‌دهد رمزارزهایی را که گمان می‌رود به طور غیرقانونی به دست آمده و احتمال استفاده از آن در رشوه‌گیری و فساد مالی می‌رود، مصادره کنند.

ترکیه

با کاهش ارزش لیر، پول ملی ترکیه بسیاری از مردم این کشور به ارزهای رمزپایه روی آوردند. با توجه به این که ترکیه در سال جاری یکی از بالاترین آمار مصرف بیت‌کوین در جهان را داشته و این که تورم در این کشور نیز در ماه آوریل به اوج خود رسید، دولت آنکار خیلی زود مجبور شد مقرراتی را در این زمینه وضع کند.

در ۱۶ آوریل ۲۰۲۱، بانک مرکزی جمهوری ترکیه مقرراتی را وضع کرد که بر پایه آن استفاده از رمزارزها از جمله بیت‌کوین به طور مستقیم یا غیر مستقیم برای پرداخت هزینه کالا و خدمات ممنوع می‌شود. یک روز بعد، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه از آن هم فراتر رفت و فرمانی صادر کرد که بر اساس آن مبادله ارزهای دیجیتال در سیاهه شرکت‌های مشمول قوانین مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم ثبت می‌شود.

ویتنام

بانک دولتی ویتنام اعلام کرده است که انتشار، عرضه و استفاده از بیت‌کوین و سایر رمزارزها به عنوان وسیله پرداخت غیرقانونی است و مشمول جریمه‌هایی از ۱۵۰ میلیون دونگ (۵ هزار و ۶۰۰ یورو) تا ۲۰۰ میلیون دونگ (۷هزار ۴۴۵ یورو) می شود.

با این حال، دولت تجارت بیت‌کوین یا نگهداری آن را به عنوان دارایی ممنوع نکرده است.

ایران بهشت استخراج بیت کوین ؟

مسئله رمزارزها در ایران پیچیده است، از طرفی گفته می‌شود، استخراج آن‌ها از نظر قانونی ممنوع نیست اما به‌تازگی پلیس با چند مزرعه استخراج برخورد کرد. از طرفی گفته می‌شود می‌توان از رمزارزها برای مقابله با تحریم‌ها استفاده کرد اما رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در گذشته گفته بود که تقریبا ۲.۵ میلیارد دلار از طریق رمزارزها از ایران خارج شده است. در کنار این مسائل بحث حلال یا حرام بودن این رمزارزها نیز وجود دارد.

مسئولان ایران با رشد تعداد شهروندانی مواجه هستند که برای مقابله با تحریم‌ها و اقتصاد بحران‌زده این کشور به استخراج و استفاده از بیت کوین روی می‌آورند.

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران به آسوشیتد پرس گفته که این کشور به «بهشتی برای استخراج‌کننده‌ها» تبدیل شده است. او در این مصاحبه همچنین گفته است:

«کسب‌وکار استخراج از نظر قانونی ممنوع نیست اما دولت و بانک مرکزی به اداره گمرک دستور داده‌اند تا تصویب مقررات جدید، واردات دستگاه‌های استخراج را ممنوع کند.»

اقتصاد بیمار تولید و استفاده از رمزارزها را تقویت کرده است

درنتیجه تحریم‌های ایالات متحده، ایران در آستانه مواجه با تورم حاد است. اطلاعات جدید نشان می‌دهند، درآمد صادرات نفت تقریبا ۹۰ درصد کاهش یافته، نرخ بیکاری به ۲۰ درصد نزدیک شده است و میلیون‌ها نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

همان‌طور که آسوشیتد پرس گزارش می‌دهد، برق یارانه‌ای (که اکنون به قیمت هر کیلووات نیم سنت عرضه می‌شود) موجب رونق جامعه استخراج رمزارز شده است، البته این شرایط در شرف تغییر است. اخبار یورش پلیس به مزرعه‌های استخراج در تلویزیون پخش می‌شود تا شهروندان کمتر به‌دنبال این کسب‌وکار بروند و سندیکای صنعت برق نیز از خواسته‌اش برای افزایش قیمت برق به ۷ سنت به‌ازای هر کیلووات پرده برداشته است.

گذشته از بحث استخراج، رمزارزها این نگرانی را هم در مسئولان ایجاد کرده‌اند که افراد از آن‌ها برای تبدیل ریالی که به‌سرعت کم‌ارزش می‌شود، به ارزهای دیگر استفاده کنند و این مسئله مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ایران در سال ۲۰۱۸ اعلام کرده بود که تقریبا ۲.۵ میلیارد دلار از طریق رمزارزها از ایران خارج شده است، البته از آن زمان این مسئله دیگر مطرح نشد.

حتی با وجود اینکه ایالات متحده قصد دارد به استخراج و کاربرد رمزارز در ایران برای دور زدن تحریم‌ها فشار وارد کند، مسئولان محلی نقش رمزارزها را در سطح کلان کم‌اهمیت می‌دانند. جهرمی می‌گوید:

«رمزارزها زمانی در دور زدن تحریم‌ها موثر هستند که بخواهیم تراکنش‌های کوچک انجام دهیم اما در زمینه تراکنش‌های بسیار بزرگ تاثیر خاصی ندارند. نمی‌توانیم از آن‌ها برای دور زدن سازوکارهای پولی بین‌المللی استفاده کنیم.»

بیت کوین حلال است یا حرام؟

رمزارزها حتی توجه مراجع دینی را نیز در ایران جلب کرده‌اند. روزنامه محافظه‌کار تابناک با اشاره به نظر سه متخصص دینی نوشته بود که براساس قوانین اسلام، بیت کوین یا مسئله‌دار یا قطعا حرام است.

با این حال بحث در این مورد را نمی‌توان پایان‌یافته دانست چراکه جهرمی می‌گوید:

«برخی از مراجع تقلید فتوا داده‌اند که بیت کوین پولی بدون پشتوانه است و درنتیجه بر طبق قوانین اسلام حرام است اما وقتی به آن‌ها توضیح می‌دهیم بیت کوین درواقع ارز نیست، دارایی است، نظرشان عوض می‌شود.»

بر طبق گزارش‌ها، سازمان‌های مسئول ایران تابستان امسال سخت‌گیری بر استخراج رمزارز را افزایش دادند و تقریبا ۱۰۰۰ دستگاه استخراج را از دو کارخانه مصادره کردند. همچنین در آستانه افزایش قیمت انرژی، برق استخراج‌کننده‌ها را قطع کردند. ظاهرا برخی از استخراج‌کننده‌ها با استفاده از امکانات مسجدها که دولت برایشان برق رایگان تامین می‌کند، از این اقدام مسئولان در امان مانده‌اند.

آیا اصول شرعی با معاملات ارز دیجیتال موافق است؟

سنا نجفیان چهارشنبه 15 مرداد 1399

به نظر می‌رسد که دنیای اسلام آماده رواج و گسترش دارایی‌های دیجیتال است، چون عالمان دینی آن مدعی هستند که معاملات ارز دیجیتال کاملا با قانونی شریعت سازگار است.

با اینکه این روز‌ها در کشور‌های غربی، دین و پول دو مسئله کاملا جدا از هم هستند، اما در اسلام و مخصوصا برای کسانی که از اصول شرعی تبعیت می‌کنند، این دو پیوندی ناگسستنی با هم دارند. همچنین در گذشته، تلاش‌های زیادی برای معرفی دنیای ارز دیجیتال به سیستم‌های مالی مبتنی بر شریعت اسلام صورت گرفته که از جمله آن‌ها میتوان به شبکه استلار و حلال چین (Halal Chain) نام برد. روی هم رفته، این بازار هنوز بسیار نوظهور است و هنوز به اندازه کافی به بلوغ نرسیده که در کشور‌های اسلامی پذیرفته شود.

بیشتر بخوانید: ارز دیجیتال چیست؟

با اینحال، بنابر بیانیه مهمی که توسط کمیسیون بورس و شورای مشاوره دینی مالزی منتشر شد، معامله دارایی‌های دیجیتال کاملا با قانون این کشور سازگاری دارد. این قانون جدید، هم باعث رشد اکوسیستم اقتصادی مالزی می‌شود و هم دستورالعملی ایجاد می‌کند تا کشور‌های شریعت مدار دیگر هم از آن استفاده کنند و ارز دیجیتال را بهتر بپذیرند و در عین حال با اصول اخلاقی و ارزش‌های دین اسلام هم منطبق باشند.

برای اینکه بهتر بفهمید که دنیای ارز دیجیتال چگونه با اصول شرعی همخوانی دارد، وبسایت (Cointelegraph) با عادلین ذولکفلی، یکی از مشاورین شرعی شرکت (Masryef Management House)، یکی از شرکت‌های مشاوره‌ای در خصوص بانکداری اسلامی، مصاحبه کرده است. از نظر عادلین، یک معامله عادی ارز دیجیتال با هدف سرمایه‌گذاری توسط اصول شرعی بانکداری مورد قبول است. اگرچه، شاید فعالیت‌های دیگر حرام باشد (کارهایی که با اصول شرعی و دینی، تضاد داشته باشد) که در آن صورت جایز نخواهند بود. او اضافه کرد:

اگر توکن‌های دیجیتالی به عنوان یک دارایی در نظر گرفته شوند، قانون شریعت با آن سازگار است. علاوه بر این، باید یک ارزش اساسی و فایده‌ای در آن دارایی دیجیتالی باشد و تجارت و هدف آن هم کاملا با استاندارد‌های اصول اخلاقی همخوانی داشته باشد. عادلین

به طور کلی، ارز دیجیتال‌های سازگار با شریعت اسلام می‌توانند مثل سایر دارایی‌های دیجیتال مرسوم دیگر داد و ستد شوند، ولی با اینحال چندین تفاوت کلیدی در آن‌ها وجود دارد. مثلا: 1) نمی‌توانند به عنوان سرمایه برای کمپانی‌هایی که در حوزه‌های خلاف قانون اسلام کار می‌کنند، استفاده شوند. 2) کارهای لازم باید انجام شود تا سرمایه‌گذاران فرصت برابری داشته باشند. 3) ناتوانی کاربران برای به کارگیری روش‌های تامین مالی مرسوم یا سرمایه‌گذاری در کمپانی‌های زیر فشار قرض‌های متعارف. 4) الزام نظارت بر فعالیت‌های سرمایه‌گزاری توسط شورای شرعی.

دستورالعمل‌های اصول شرعی قابل انعطاف هستند

پیرامون این موضوع که آیا دستورات قرآن می‌تواند مانع رشد اقتصاد مبتنی بر ارز دیجیتال در خاورمیانه شود یا خیر، بابک بهبودی، مدیر عامل شرکت تکنولوژیک (Synchronium) در مصاحبه با (Cointelegraph) گفت، قوانین شرعی همواره در حال پیشرفت است و پیوسته توسط متخصصان دینی به روز می‌شود تا مطابق با شرایط و موقعیت‌هایی که با استفاده از تکنولوژی‌های جدید به وجود می آید، باشد.

بیشتر بخوانید: آیا خرید و فروش بیت‌کوین و استخراج آن قانونی است؟

البته او قبول کرد که ایده اساسی ارز دیجیتال برای اصول شرعی اسلام پدیده کاملا جدیدی است، بنابراین ممکن است اندکی زمان ببرد تا عالمان دینی آن را از فعالیت‌های حرام تمیز دهند. بهبودی همچنین یادآوری کرد که قبل از ظهور ارز دیجیتال، همین مسئله سازگاری با اصول شرعی اسلام در اوایل ظهور معاملات سهام و رواج آن در خاورمیانه دیده شده بود.

علاوه بر این، از آنجاییکه قوانین اسلامی نسبت به تشخیص منابع پول و استفاده از آن در فعالیت‌های اقتصادی بسیار حساس است، ارزهای دیجیتال به لطف سیستم مبتنی بر صداقت و شفافیت اطلاعاتش، می‌تواند در کنترل معاملات و پخش بودجه در روشی سازگار با اصول شرعی بسیار کارآمد باشد. بهبودی معتقد است که احتمال پذیرش ارز دیجیتال توسط بانک اسلامی کشور‌های عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر بسیار بالاست. او افزود:

در حال حاضر هم تعدادی از بانک‌های اسلامی در خاورمیانه در حال ارزیابی مزایای استفاده از بلاکچین و توکن‌های سهام برای محصولات اقتصادی خود هستند. البته، هنوز نمی‌توان گفت که کدام نوع از محصولات اقتصادی آن‌ها با بلاکچین و ارز دیجیتال سازگار خواهد بود. بهبودی

تایید شریعت، سرعت پذیرش را بالا می‌برد

لازم به ذکر است که تایید و بررسی عالمان دینی، بخش بسیار مهمی از پروسه‌های مربوط به راه‌اندازی دارایی دیجیتال سازگار با اصول شرعی است. بنابراین، پلتفرم‌ها و خدماتی که بتوانند قواعد و پروتکل‌هایی را برای بررسی عالمان دینی ایجاد کنند، می‌توانند به قبول سریعتر و بیت کوین در اسلام حرام است یا حلال؟ ساده‌تر محصولات مبتنی بر ارز دیجیتال توسط دنیای اسلام، مفید باشند.

در این رابطه، نبیل عیسی، یکی از شرکای موسسه بین المللی وکالتی (King & Spalding) در مصاحبه با (Cointelegraph) گفت اجرای خودکار سیاست‌های کامل و همه جانبه برای ابزار دیجیتال حیاتی است و به شرکت‌های خدمات بیت کوین در اسلام حرام است یا حلال؟ مالی و وکلایشان کمک می‌کند تا با عاملان دینی کار کنند و دارایی‌های سازگار با دین ایجاد کنند.

با اینکه قواعد و دستورالعمل‌های سختگیرانه اسلام ممکن است در تصمیم سرمایه‌گذارانی که تمایل چندانی در ورود به این بازار ندارند تاثیر بگذارد، ولی یک محصول کاملا سازگار می‌تواند از صندوق‌های مرسوم در مالزی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، بیشتر قابل عرضه در بازار باشد. عیسی همچنین گفت:

به طور کلی، هیچ چیز یک سرمایه گذار غیر مسلمان را از سرمایه گذاری در یک محصول سازگار با اسلام باز نمی‌دارد، از این رو ایجاد و اطمینان از اینکه یک دارایی دیجیتال سازگار با اصول شرعی است، راه برای ورود سرمایه‌گذاران و افراد بیشتری باز می‌کند. در حقیقت، بسیاری از سرمایه‌گذاران غیر مسلمان از اینکه محصولات مختلف از اصول اخلاقی پیروی می‌کنند و شامل محصولات اقتصادی پر ریسک نمی‌شوند، راضی هستند و اغلب آن را محصولات اقتصادی "اخلاقی" می‌نامند. عیسی

در آخر بررسی‌های دقیقی هم باید روی کمپانی‌هایی انجام شود که هدف سرمایه‌گذاری هستند و ممکن است بخشی از درآمدشان از راه حرام به دست آید. مثلاً تشکیلاتی مثل سوپر مارکت‌ها، خطوط هوایی، هتل‌ها و رستوران‌ها. عیسی به این نکته اشاره کرد که معمولا اگر کمتر از 5 درصد از درآمد خالص یک کمپانی هدف از راه حرام به دست آید، میتوان را قبول کرد ولی آن را به عنوان درآمد حاشیه‌ای یا نصبی دسته بندی کرد.

دنیای اسلام باید آماده شود

بر خلاف برخی از تصورات غلط راجع به اسلام و ناسازگاری آن با ارز های دیجیتال، لازم به ذکر است که چهار مدرسه سنی اصلی به طور کل آیتم‌های غیر فیزیکی را به عنوان اموال معتبر قبول کرده اند، بنابراین معامله آن‌ها کاملا حلال است. اموال بیت کوین در اسلام حرام است یا حلال؟ معنوی و علائم تجاری از جمله این دارایی‌های غیر فیزیکی هستند. از این رو، هر نوع دارایی معتبر دیگری هم می‌تواند تحت نظر اصول شرعی معامله شود. متیو مارتین، موسس و مدیر عامل شرکت Blossom Finance (یک پلتفرم سرمایه‌گذاری و سهام‌داری مبتنی بر بلاکچین که از اصول اسلامی تبعیت می‌کند)، در این باره به کوین‌تلگراف گفت:

"عاملان اصول شرعی مثل مفتی فراز آدم و مفتی محمد ابوبکر اعلام کردند که ارزهای دیجیتال از نظر اصول شرعی به عنوان پول شناخته می‌شوند و دکتر محمد داوودبکر گفت که ارز دیجیتال اغلب (نه همه) موارد مورد نیاز ارز اسلامی را دارد. با این وجود، توصیه می‌شود که مسلمانان تا جای ممکن با پول رایج معامله کنند."

همچنین با اینکه احتمالا ارز دیجیتال در آینده‌ای نزدیک توجه دنیای اسلام را به خود جلب می‌کند، بخش بزرگی از مشتقات دارایی‌های دیجیتالی با اصول شرعی سازگار نیستند و از این رو (به احتمال زیاد) در این مناطق قابل دسترس نخواهند بود. مارتین در این باره می‌گوید:

نمی‌توانم تصور کنم که همه مشتقات از دارایی‌های دیجیتال با اصول شرعی سازگار باشند، مگر آنکه مثلاً مطالبات دریافتی آن دارایی را معامله کنید و همچنین خود را برای نوسانات قیمت آن آماده کرده باشید. مارتین

آیا تصمیم مالزی تاثیر گذار است؟

در رابطه با اینکه اقدام اخیر مالزی در قانونی کردن معاملات ارز دیجیتال، چه تاثیری روی سایر کشور‌های اسلامی دارد، کلوین چوناه، موسس و مدیر عامل شرکت SINEGY، صرافی دیجیتالی دولتی مالزی، به کوین‌تلگراف گفت که جدیدترین تصمیم دولت مالزی می‌تواند روی صدور ارزهای دیجیتالی که از اصول اقتصاد اسلامی تبعیت می‌کنند، تاثیر بگذارد. او اضافه کرد:

این فرصت می‌تواند مالزی را در به عنوان محلی برای رشد و شکوفایی نوآوری‌ها در کنار سازگاری با ارزش‌های اخلاقی و دینی، معرفی کند. کلوین چوناه

بهبودی هم چنین نظری دارد و معتقد است که در آینده‌ای نزدیک متخصصین دینی همه کشور‌های اسلامی می‌توانند قوانینی برای رویایی با مسائل مختلف مرتبط با ارزهای دیجیتال وضع کنند تا این دارایی دیجیتال به طور کامل برای جامعه اسلامی در دسترس باشد. در واقع او مدعی شد که برخی از کشور‌های اسلامی مثل ایران، ترکیه و امارات متحده عربی همین حالا هم قوانین اسلامی را در مورد مدیریت و معامله ارزهای دیجیتال وضع کرده اند.

در آخر مارتین گفت که به خاطر این حقیقت ساده که اصول شرعی در اصل نگران انباشت و افزایش ثروت است، توکن‌های دیجیتال به دولت‌های اسلامی قول هدایت سرمایه‌ها به بخش‌های کارآمدی مثل ارز دیجیتال را می‌دهد که همگی تحت اصولی مثل شفافیت و پاسخگویی عمل می‌کنند.

برخی از حوزه‌های ارز دیجیتال هنوز نیاز به بررسی دارند

با اینکه معاملات ارز دیجیتال می‌تواند با بخش بزرگی از اصول شرعی امروزه سازگاری داشته باشد، ولی وقتی صحبت از خرید و فروش مشتقات دارایی‌های دیجیتال می‌شود، اوضاع بسیار پیچیده می‌شود، مخصوصا چون بخش بزرگی از این حوزه به شدت طبیعتی نظری دارند و از این رو با اصول اساسی اقتصاد اسلامی ناسازگاری دارند. عیسی در این باره می‌گوید:

در بسیاری از موارد، اگر مشتقات ارز دیجیتال شامل غرار (سطوح بالای ریسک و عدم اطمینان) شوند، با اصول شرعی ناسازگار خواهند بود. البته ما متوجه این موضوع شده ایم که مشتقات سازگار با شریعتی وجود دارد که با محدود کردن سطوح ریسک فعالیت می‌کنند. بنابراین، هر دارایی دیجیتالی باید ویژگی‌هایی مثل دارایی‌های غیر دیجیتال داشته باشند. عیسی

در آخر جورج سباستیائو، یکی از مشاوران حوزه بلاکچین و رئیس فناوری سابق کمپانی هواوی که اکنون ساکن دبی است می‌گوید، دنیای اسلام به جای تمرکز روی بازار مشتقات ارز‌های دیجیتال، فعلا باید روی بهره‌برداری از دارایی‌های سازگار با شریعتی که اکنون در دسترس هستند، تمرکز کند. مثل آن‌هایی که توسط املاک یا فلزات گرانبها پشتیبانی می‌شوند. گزینه‌ای که همواره می‌توان در ماه و سال‌های آینده هم آن را بررسی کرد. او در این باره می‌گوید:

جامعه اسلامی محافظه کار است. بنابراین می‌توانم ایجاد چنین بازار‌هایی را در سال‌های دور تر تصور کنم، این کار حتما انجام می‌شود ولی نه به این زودی ها. جورج سباستیائو