دستِ گرم
اگر از شما خواسته شود 30 فیلمی را که تاکنون دیدهاید نام ببرید، احتمالاً فیلمهایی را که در یکی دو سال اخیر دیدهاید بیشتر از فیلمهایی که طی 10 یا 15 سال گذشته دیدهاید، به خاطر میآورید. یا به عنوان یک مدیر احتمالاً در ارزیابی عملکرد کارمندانتان، به کار انجامشده از سوی هر یک از آنها در سه تا چهار ماه اخیر نسبت به عملکرد آنها در کل سال اهمیت بیشتری میدهید. اگر مثالهای فوق برایتان آشنا هستند، شما درگیر یکی دیگر از سوگیریهای شناختی هستید.
در اقتصاد رفتاری، افرادی را که به اطلاعات یا رویدادهای جدید، بدون در نظر گرفتن احتمالات حقیقی آن رویدادها در بلندمدت، اهمیت بیشتری میدهند قربانی سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات (Recency Bias) میدانند. سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات در بسیاری از جنبههای زندگی ما دیده میشود. یک مثال قابل لمس از این سوگیری زمانی است که مردم نسبت به اخبار حمله کوسه که اخیراً رخ داده است واکنشی بیش از حد نشان میدهند. حملات کوسهها، بهویژه موارد مرگبار، بسیار نادر است و هر سال تعداد انگشتشماری از مردم را میکشد. برای مثال در سال 2021، تنها 73 مورد حمله ناخواسته کوسه در سراسر جهان گزارش شد، که مطابق با میانگین پنج سال گذشته یعنی 72 حادثه در سال بود. با وجود این پس از انتشار فیلم پرفروش آروارهها (Jaws) در سال 1975، تصور حمله ناخواسته کوسه بهطور باورنکردنی برجسته شد و در نتیجه نسبت به سالهای قبل، افراد کمتری حاضر به شنا در اقیانوس بودند. این سوگیری برای بازارهای مالی نیز اهمیت زیادی دارد زیرا اخبار یا رویدادهای اخیر بازار میتواند سرمایهگذاران را بهطور غیرمنطقی به این باور برساند که احتمال وقوع مجدد رویدادی مشابه، بیشتر از احتمال حقیقی آن است. در نتیجه سرمایهگذاران ممکن است تصمیم بگیرند که در بازارهای نزولی سرمایه خود را بفروشند یا در زمان حباب بازار، سرمایهای جدید خریداری کنند زیرا سقوط و نزولهایی که در گذشته نزدیک اتفاق افتادهاند، هنوز در ذهن افراد برجسته هستند و در تصمیمگیری آنها اثر میگذارند.
سوگیری تمرکز بر اطلاعات اخیر در سرمایهگذاری
سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات، از جمله سوگیریهای رایج در سرمایهگذاری است و بر تصمیمات معاملاتیای که افراد بر اساس رویدادها یا سرفصلهای اخیر میگیرند، تاثیر مستقیم میگذارد. سرمایهگذاران انتظار دارند چنین رویدادهایی بیشتر از آنچه در حقیقت اتفاق میافتد، تکرار شوند. آنها به عملکرد کوتاهمدت بیشتر از عملکرد بلندمدت توجه دارند. این افراد اغلب زمانی که بازار به شدت سقوط کرده است از سهام دوری میکنند، در حالی که برعکس، گاهی باید سرمایهگذاری کنند زیرا میتوانند با قیمتهای جذاب خرید کرده و سبد خود را پر کنند. در طی یک سقوط بازار، مردم ممکن است چشمانداز منفی اتخاذ کنند و با این فرض تصمیمگیری کنند که روند نزولی ادامه خواهد داشت، حتی اگر این کاهش صرفاً یک اصلاح باشد. از سوی دیگر در طول حباب داراییها، زمانی که قیمتها به سطوحی میرسند که دیگر از سوی اصول اولیه پشتیبانی نمیشوند، مردم ممکن است با این باور نادرست به خرید ادامه دهند که این سیر نزولی حتماً ادامه مییابد. سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات قضاوت ما را مختل میکند و در درازمدت برای منافع مالی ما مضر است. یکی دیگر از نمونههای سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات، «دستِ گرم» (Hot hand) یا این باور است که به دنبال یک بازه زمانی سرشار از موفقیت، فرد احتمالاً به رشد و ترقی ادامه میدهد. این موضوع اولینبار در ورزش بسکتبال شناسایی و از اینرو «دست گرم» نامگذاری شد. بهطوری که بازیکنانی که پشت سرهم توپهایشان داخل سبد میرود و یکی پس از دیگری امتیاز میگیرند، تصور میشود که همچنان به گلزنی ادامه خواهند داد یا به اصطلاح روی دور هستند. در نتیجه سایر بازیکنان ممکن است توپ را بیشتر به آن شخص پاس دهند، حتی اگر عملکرد واقعی این بازیکن در واقع بالاتر از حد متوسط نباشد. در بازارها نیز سرمایهگذاران بهطور مشابه وسوسه میشوند تا با مدیران صندوقهایی که در طی چندین سال اخیر عملکرد بهتری در بازار داشتهاند، سرمایهگذاری کنند و احساس میکنند که آنها نیز اصطلاحاً دستشان گرم است. در واقعیت، مدیران پورتفویی که یک برد طولانیِ غیرمعمول داشتهاند، اغلب در سالهای آتی عملکرد ضعیفتری نسبت به همکاران خود نشان میدهند.
سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات و دست گرم، حتی زمانی که نتایج مستقل از قبل اتفاق بیفتد نیز میتواند مطرح شود. مانند سکه انداختن یا بازی با تاس. در این موارد سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات شکل خطای قمارباز (Gambler’s Fallacy) را به خود میگیرد. تحت تاثیر آن مردم بر این باورند که یک رویداد تصادفی فقط به از این ۱۰ خطای معاملاتی دوری کنید این دلیل که در گذشته رخ داده است -یا، به احتمال زیاد به این دلیل که اخیراً اتفاق نیفتاده است- حتماً رخ میدهد. آنها با خود میگویند، «پس اینبار دیگر شانس با ما همراه است». این در حالی است که احتمالات در هر رول، چرخش یا انداختن دقیقاً یکسان باقی میمانند. سال 2020 چندین نمونه از سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات را در عمل نشان داد. در اوایل سال، سرفصلهای نشریات مالی انگلیس نشان میدادند که بازار نزولی پس از پایان واقعی آن در اواخر مارس، برای مدتی ادامه خواهد داشت. بهطور مشابه، زمانی که اقتصادهای سراسر جهان رسماً وارد رکود شدند (دوره کاهش تولید اقتصادی)، برخی از مفسران پیشبینی کردند که این مشکل پس از سال 2020 ادامه خواهد داشت و بهبودی نهایی سالها طول میکشد تا به سطوح فعالیت قبل از همهگیری برسد. این در حالی است که چند ماه بعد، برخی از کارشناسان شروع به، بهروز کردن پیشبینیهای گذشته خود کردند. حتی صندوق بینالمللی پول (IMF) ، به دلیل تحولات بیش از انتظار بین آوریل و سپتامبر، پیشبینی خود را برای اقتصاد جهانی در سال 2020 اصلاح کرد.
این سوگیری چگونه بر تصمیمات سرمایهگذاری اثر میگذارد؟
مبنا قرار دادن عملکرد اخیر در تصمیمات سرمایهگذاری میتواند حتی سرمایهگذاران کارکشته را با مشکل مواجه کند. با این حال تحقیقات نشان میدهند که سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات بسیاری از افراد را به استفاده از این استراتژی ترغیب میکند. در مطالعهای که به تصمیمات تجاری سرمایهگذاران فردی در یک کارگزار تخفیف ملی بزرگ و یک کارگزار خردهفروشی بزرگ نگاه کرده، محققان دریافتند که تصمیمات خرید سرمایهگذاران تحت تاثیر بازده و نتیجه سرمایهگذاریهای گذشته آنهاست. سرمایهگذاریهای خریداریشده از سوی سرمایهگذاران، طی دو سال پیش از خرید آنها، 40 درصد بهتر از بازار بوده است. اما در درازمدت، این استراتژی برای سرمایهگذاران این مطالعه جواب نداد. محققان دریافتند که سهامی که سرمایهگذاران فروختند متعاقباً از سهامی که در ماههای بعد خریدند، عملکرد بهتری داشتهاند.
در طول بحران مالی سال 2008، به نظر میرسید که بسیاری از سرمایهگذاران در دام سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات افتادند. با تحلیل دادههای نظرسنجی و سوابق معاملاتی سرمایهگذاران در طول بحران سال 2008، محققان دریافتند که عملکرد اخیر بازار سهام به رفتار معاملاتی سرمایهگذاران دامن میزند و آنها را ترغیب میکند تا در آن زمانِ بیثباتی همچنان معامله کنند. این مطالعه همچنین نشان داد که افزایش معاملات در طول بحران 2008 به عملکرد کلی سرمایهگذاران، حتی بیشتر و فراتر از نوسانات موجود بازار، آسیب رساند. این یافتهها در شرایط عادی بازار نیز دیده میشود. تحقیقات نشان داده که سطوح بالای معاملات به عملکرد ضعیف پورتفوی منجر میشود.
چگونه از این سوگیری اجتناب کنیم؟
برای ما انسانها به یاد آوردن آنچه اخیراً رخ داده است آسانتر است. گرچه این میانبر در سایر جنبههای زندگیمان میتواند به ما کمک میکند، اما هنگام تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری به ما آسیب میرساند. مقابله با سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات ممکن است دشوار باشد زیرا با احساسات انسانی از جمله ترس و طمع، بازی میکند که نیروهای قدرتمندی هستند. علاوه بر این مغز ما به گونهای طراحی شده است که بیشترین تاکید را بر تازهترین رویدادهایی که در خاطرات ما ثبت شدهاند، داشته باشد و رویدادهای قدیمیتر در ذهن ما محو شوند.هنگام تصمیمگیری برای سرمایهگذاری ممکن است به نظر برسد که باید آینده را پیشبینی کنیم. اما مگر اینکه یک ماشین زمان مخفی داشته باشید، وگرنه این یک کار غیرممکن است. هنگامی که با تصمیمات دشواری مواجه میشویم، بهخصوص در زمان عدم اطمینان و نوسان، ذهن ما راههای میانبر را انتخاب میکند. برای مثال، زمانی که میخواهیم آینده را پیشبینی کنیم، ذهن ما بهطور طبیعی به اتفاقی که اخیراً رخ داده است فکر و اتکا میکند. سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات میتواند ما را ترغیب کند که به رویدادهای اخیر اهمیتی نابجا بدهیم و وقتی شاهد کاهش 10درصدی پورتفوی خود هستیم، ما را متقاعد میکند که این روند نزولی ادامه خواهد داشت. اگرچه ما اتفاقی مشابه فرار از بازار را که در بحران سال 2008 رخ داد ندیدهایم، اما با ادامه نوسانات بازار ممکن است مقاومت در برابر سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات سختتر شود. تکنیکهای مختلفی وجود دارد که سرمایهگذاران میتوانند برای جلوگیری از سوگیری خود و هنگام تصمیمگیری از آنها استفاده کنند. روند مبارزه با سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات را میتوان در دو رویکرد مختلف سازماندهی کرد: یکی با تمرکز بر مدیریت اطلاعات مرتبط و دیگری با کاهش سرعت فرآیند تصمیمگیری. قبل از هر تصمیم مهمی، محاصره کردن خود با اطلاعات و منابع مناسب و متنوع ضروری است، اما انجام این کار در زمان نوسانات و بیثباتی ممکن است سخت باشد. وقتی بازار در حال افت است، ذهن ما به سختی به آنچه در حال حاضر در حال وقوع است نگاه میکند. اجرای چند تکنیک کلیدی در چنین مواقعی میتواند به شما کمک کند تا اطلاعات مناسب را در زمان مناسب به دست آورده و استفاده کنید.
تصویر کامل را ببینید: در طول سقوط بازار، به خاطر سپردن این موضوع که افت بازار اتفاق نسبتاً عادی است میتواند دشوار باشد. اما باید به خاطر داشت که بازارهای سهام همیشه در یک چرخه کار میکنند. دورههایی وجود دارد که قیمتها افزایش مییابد و دورههایی نیز وجود دارد که قیمتها کاهش مییابد. بازارها در نهایت از پایینترین سطح خود بازمیگردند و با رسیدن به یک قله جدید، بالاتر از قبلی، به مسیر ادامه میدهند. محققان سقوطهای بازار را در طول تقریباً 150 سال اخیر مطالعه کردند و دریافتند این سقوط تقریباً هر 9 سال یکبار رخ میدهد.
رویکرد پورتفو و توزیع دارایی: برای سرمایهگذاران بهترین راه مبارزه با سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات، داشتن یک استراتژی سرمایهگذاری و پایبندی به آن، صرف نظر از نوسانات کوتاهمدت بازار است. از قبل برنامهریزی کنید که چگونه و چه زمانی میخواهید سبد سهام خود را مجدداً متعادل کنید و چه زمانی میخواهید سرمایهگذاری بلندمدت خود را مجدداً ارزیابی کنید. البته گفتن این کار اغلب آسانتر از انجام آن است زیرا ممکن است افراد در ذوق و هیجان لحظهای انجام برخی اقدامات بر اساس رویدادهای جاری غرق شوند. یکی از راههای کمک به حصول اطمینان از رویکرد درست و غیرقابل تغییر، استفاده از یک برنامه سرمایهگذاری خودکار است. برنامهای که احساسات انسانی را از تصمیمات معاملاتی حذف کند. شما باید بر عملکرد کلی پورتفوی خود تمرکز کنید و از عملکرد کوتاهمدت یک یا دو صندوق خیلی ناراحت نشوید. توزیع دارایی مهمترین عامل در عملکرد پورتفوی شماست. شما باید تقسیم دارایی خود را حفظ کرده و بهطور منظم مجدداً سبد خود را متعادل کنید تا بهترین عملکرد پورتفوی را مطابق با نیازهای خود داشته باشید.
یک برنامه زمانی اطلاعاتی تنظیم کنید: دریافت بهروزرسانیهای مداوم بازار میتواند حتی ماهرترین سرمایهگذار را تحت تاثیر قرار دهد. در زمانهای نوسانات بازار، سعی کنید برنامهای تنظیم کنید که نشان دهد چندبار و چه زمانهایی سبد خود و اخبار بازار را بررسی میکنید. هنگامی که مطمئن شدید سبد شما با اهدافتان هماهنگ است، سعی کنید آن را هر سه ماه یکبار بررسی کنید و حتی زمانی که بازارها دچار مشکل شدهاند به این برنامه پایبند باشید. وقتی نوبت به اطلاع از رویدادهای اخیر میرسد، سعی کنید اخبار را یکبار در پایان روز یا حتی یکبار در هفته بررسی کنید.
وقتی همه راهکارها شکست خورد، فقط سرعت خود را کم کنید. تشخیص سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات امری دشوار است. به این دلیل که ذهن ما خیلی سریع کار میکند و اغلب متوجه نمیشویم که چقدر تحت تاثیر رویدادهای اخیر هستیم. در چنین مواقعی، کند کردن فرآیند تصمیمگیری میتواند به ما کمک کند و به ذهن هوشیار ما زمان بیشتری برای ارزیابی بدهد.
به فرآیند تصمیمگیری، اصطکاک اضافه کنید: قبل از تصمیمگیری عجولانه، برآیند مالیاتی (با فرض اینکه هنوز در سرمایهگذاری خود با سود روبهرو هستید) یا کارمزد معامله در مبادله پیشنهادی را محاسبه کنید. در یک آزمایش آنلاین، محققان دریافتند که بسیاری از سرمایهگذاران از پرداخت مالیات، حتی بیشتر از احتمال از دست دادن ارزش سرمایه در رکود سنگینتر بازار متنفرند.
برعکس این شرایط را برای خود توضیح دهید: اگر قصد فروش یک سرمایهگذاری را دارید، سعی کنید توضیح دهید که چرا ممکن است شخصی مایل به خرید اوراق بهادار شما باشد. وقتی سرمایهگذاری شما با چنین قیمتی با تخفیف روی صفحهنمایش او ظاهر میشود، واکنش یک فرد چه میتواند باشد؟ اگر جای آنها بودید، چه میکردید؟
به سرمایههای موجود در پورتفوی خود به چشم بازیکنان تیمی نگاه کنید که شما کاپیتان آن هستید. اگر کاپیتان یک تیم باشید، آیا امکان دارد بازیکنانی را که ممکن است در گذشته گلهای زیادی به ثمر رسانده باشند یا پتانسیل بالایی داشته باشند، اما در یک مسابقه عملکرد بدی داشتهاند، کنار بگذارید؟ دلایل مختلفی میتواند وجود داشته باشد که بازیکن شما عملکرد ضعیفی داشته است. یک کاپیتان خوب سعی میکند دلایل این عملکرد ضعیف را درک کند اما هرگز بر اساس عملکرد کوتاهمدت به صورت تکانشی تصمیم نمیگیرد.
وقتی نوبت به تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری در زمان نوسان میرسد، باید به یاد داشته باشیم که ما هم انسان هستیم. به عنوان انسان، همه ما سوگیریهایی داریم که میتواند هنگام تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری، ما را به بیراهه بکشاند. گنجاندن یک فرآیند تصمیمگیری متفکرانهتر در مورد امور مالی ممکن است به شما کمک کند در مواقعی که کلیدی و مهم است، قربانی سوگیریهای خود نشوید. برای جمعبندی یادمان باشد سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات میتواند بر تصمیمگیری سرمایهگذاران تاثیر منفی بگذارد، و باعث شود آنها به دنبال بازده گذشته باشند یا فرصتها را از دست بدهند، زیرا اتفاقی که اخیراً رخ داده است زاویه دید آنها را تغییر داده است. برای مبارزه با این گرایش، دائماً از خود بپرسید: آیا تصمیم سرمایهگذاری شما بر اساس دیدگاهی است که هیچ ارتباطی با عملکرد گذشته ندارد؟ اگر سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات احساسات قوی را در شما تحریک میکند -خواه ترس یا طمع- به برنامه سرمایهگذاری بلندمدت خود بازگردید. سرمایهگذاری موفق مستلزم این است که احساسات را از تصمیمگیری خود دور نگه دارید و آگاهی از سوگیری تمرکز بر آخرین اطلاعات گام بزرگی در جهت کنترل و منظم ماندن این احساسات است.
سوالی که هر معامله گر فارکس باید چگونگی رسیدن به جواب آن را بداند
ما همیشه جذب افراد موفق می شویم و دوست داریم بفهمیم چه ویژگی بارزی در آنها وجود دارد که می تواند عامل موفقیت و پیشرفت آنها شود.
منابع بسیاری در اینترنت وجود دارد که ویژگی این افراد را شرح داده است که از جمله آنها می توان به داشتن مطالعات پیوسته، تمرکز بر یک موضوع خاص، داشتن اهدافی هوشمندانه و…اشاره کرد.
از طرفی دیگر باید گفت که این افراد در کار خود سستی و اهمال کاری ندارند، شکایت نمی کنند و هیچ گاه از هدف خود دست برنمی دارند.
در این میان تنها نباید به کاری که انجام می دهند توجه کرد بلکه باید نسبت به چگونگی کاری که انجام نمی دهند نیز، آگاه بود.
معامله گران بسیاری این سوال را همیشه مطرح می کنند:« چگونه می توان از 5 تا 10% از معاملات به طور پیوسته درآمد داشت؟»
توجه داشته باشید، شناختی که از خود بدست می آورید و درک اشتباهاتتان می تواند در این مسیر به شما کمک کند.
دوری کردن از ابزارها و رفتارهای مخرب کلید راه موفقیت شماست.
اگر روش های مورد استفاده در معاملات، نتوانسته است شما را به موفقیت برساند باید آنها را تغییر دهید.
سعی کنید برای شناسایی ابزارها، روش ها و رفتارهای اشتباه خود زمان بگذارید تا بتوانید به موفقیت دلخواه خود برسید.
از پیشبینی دوری کنید
پیشبینی مسیر حرکت یک ارز کار عاقلانه ای نیست. از جی. پی مورگان پرسیدند: «نظر شما درباره قیمت سهام چیست؟» او گفت: « من فکر می کنم با نوسان رو به رو شود».
باید گفت که این واقعی ترین پاسخی است که یک فرد ماهر می تواند درباره بازار فارکس بدهد. تغییرات سیاسی ( مانند انتخابات کشورها) یا اقتصادی ( شکست در توافقات بین المللی) روی ارز تأثیر گذار هستند.
برای مثال، خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بسیار تأثیر گذار بوده است. از سال 2016 تا کنون، قرارداد برگزیت باعث مبارزه و تکاپوی پوند در عرصه بین المللی شد. بعد از توافق نامه خروج از برگزیت (Brexit) و ده ماه انتقال ، توافق نامه جدید همکاری انگلیس و اتحادیه اروپا از اول ژانویه 2021 به اجرا درآمد و بار دیگر، پوند انگلیس حدود یک درصد نسبت به یورو و 0.75% نسبت به دلار افت پیدا کرد.
بسیاری از آنالیزگرها در انتظار موج پسا برگزیت برای نوسانی شدن قیمت ها بودند اما هیچ گاه اتفاق نیفتاد. بسیاری از کارشناسان هنوز هم منتظر اقدامات بانک انگلستان هستند.
توجه داشته باشید که کنترل کردن اموری که هیچ نقشی در آن نداشته باشید باعث هدر رفتن زمان و سرمایه شما می شود.
خود را محدود نکنید
تفکر گله ای، پدیده معروف روانشناختی است که در آن یک فرد، رفتارها و اقدامات گروهی بزرگتر را تقلید میکند و بدون استفاده از علم و تجربه خود، راه سایرین را ادامه می دهند.
در بازار های سرمایه هم، این اتفاق می افتد به گونه ای که معامله گران تمایل دارند از فعالیت سایر معامله گران تقلید کنند.
معامله گران مختلف در شرایط گوناگون پاسخ های احساسی متفاوتی دارند اما موارد زیر بیشتر اتفاق می افتد:
- حرص و طمع زمانی ظاهر می شود که معامله گر به فکر آسان بدست آوردن پول باشد.
بسیاری از معامله گران معتقدند که بقیه افراد تحقیقات لازم را انجام داده اند بنابراین فرد به انجام تحقیقات بیشتر نیازی ندارد. - عدم اعتماد به نفس در معامله گران تازه وارد زمانی افزایش پیدا می کند که فرد به این نتیجه می رسد آنالیزهای فردی او با تجزیه و تحلیل اکثریت معامله گران، از این ۱۰ خطای معاملاتی دوری کنید مغایرت دارد.
در چنین شرایطی این افراد همراه با اکثریت حرکت می کنند و نظرات آنها را می پذیرند. - ترس از ضرر و شکست، رایج ترین احساس بین معامله گران است. زمانی که ضرر می کنید، ترس شما از ضرر بیشتر می شود و در نتیجه معاملات کمتری را انجام می دهید.
یکی از موضوعات دیگری که معامله گران از آن واهمه دارند، ترس تبدیل شدن سود آنها به ضرر است.
اگر وارد معامله ای شوید که هم جهت با منافع شما پیش می رود اما در ادامه شاهد راکد ماندن آن باشید، ترجیح می دهید به سرعت از آن خارج شوید.
برخی از معامله گران به این باور غلط رسیده اند که اگر جفتی در موقعیت اشباع خرید یا فروش قرار بگیرد، در آینده آنها را با مشکل رو به رو می کند. اگر فرض کنیم که در این مسئله حق با شما باشد، ممکن است به این باور برسید که همیشه می توانید به جای اعتماد به استدلال منطقی می توانید به حس و شهود خود اعتماد کنید. اگر احساسات شما اشتباه باشند، قطعاً با ضرر رو به رو می شوید.
- سندرم ترس از دست دادن (FOMO). این سندرم معمولاً با از دست دادن فرصت های خوب همراه است. در این شرایط ممکن است یک معامله گر سیگنالی را دریافت کند اما آن را پیگیری نمی کند اما بعد از مدتی تصمیم می گیرد تا وارد معامله شود به این ترتیب با از دست دادن موقعیت سود رسانی معامله، شرایط عوض می شود و معامله گر با شکست رو به رو خواهد شد.
به سلاح خود بچسبید
اسلحه سیاهی که در فیلم ها وجود دارد را به یاد بیاورید. در اواخر دهه 80 این سلاح به کاربردی ترین اسلحه در بین افسران پلیس آمریکا تبدیل شد.
امروز، با گذشت بیش از 30 سال ، بیش از 65٪ از مجریان قانون به دلیل ایمن و قابل اعتماد بودن آن،هنوز این اسلحه را حمل می کنند.
در معاملات نیز معامله گران باید به صورت حفاظت شده ای وارد معاملات شوند. نباید اجازه دهید که اسلحه شما به جای نادرست شلیک کند. از طرفی دیگر، می توان گفت که این راهکار برای معامله گران مدرن کمی قدیمی است.
شلیک به سمت یک معامله مانند نشانه گرفتن یک هدف متحرک است.
باید گفت که در بین اندیکاتورهای موجود، RSI نمی تواند گزینه مناسبی باشد. این اندیکاتور نمی تواند تصویر مشخصی از زمان رسیدن قیمت به منطقه اشباع خرید یا فروش ارائه دهد.
این موضوع زمانی که روند قوی بر بازار حاکم باشد، بیشتر اهمیت پیدا می کند زیرا در این شرایط اندیکاتور RSI با خطای زیادی همراه است و به درستی عمل نمی کند.
در بازارهای نوسانی، اندیکاتور RSI مانند CCI، بهترین عملکرد خود را نشان می دهد.
این دو اندیکاتور مثال هایی از ابزارهایی است استفاده از آنها مفید است اما در بهترین حالت خود، عملکرد متوسطی دارند.
اگر از ابتدای راه با وسیله ای آشنا شده اید اما نتایج حاصله از آن راضی کننده نیستند، مجبور نیستید از آن استفاده کنید و بهتر است آن را کنار بگذارید.
ابزارهای معرفی شده برای معاملات به خوبی تبلیغاتی که برای آنها ارائه می شود، عمل نمی کنند. بنابراین بهتر است سعی کنید با صبر و حوصله اندیکاتورهای گوناگون را امتحان کنید و نوع مناسب خود را انتخاب کنید.
در این میان می توان به یکی از اندیکاتورهای کاربردی به نام ATR اشاره کرد.
این اندیکاتور می تواند میانگین تعداد پیپ ها را به ازای هر 14 کندل برای جفت ارز مورد نظر مشخص می کند. شما می توانید با استفاده از نمودار روزانه و با توجه به وضعیت کندل در 30 دقیقه پایانی آن، تصمیم بگیرید که آیا می خواهید وارد معاملات شوید یا خیر.
اگر حرکت یک جفت ارز کند باشد می توانید سرمایه بیشتری را تحت ریسک قرار دهید و اگرجفت ارزی به سرعت حرکت کند، بهتر است میزان ریسک خود را کاهش دهید.
این روش، یکی از مزایای کار با اندیکاتور ATR است که می تواند مدیریت ریسک شما را کنترل کند.
به عنوان یک معامله گر نه تنها باید درباره کارهایی که باید انجام دهید اطلاعات داشته باشید بلکه نسبت به چیزهایی که باید از آنها دوری کنید نیز، آگاه باشید.
استفاده نکردن از اندیکاتورهای غیر قابل اعتماد می تواند کارایی و بازده معاملاتی شما را افزایش دهد. از تفکر گله ای، FOMO و دخالت احساساتتان در معاملات، دوری کنید و به این ترتیب به سودآوری معاملات خود کمک کنید.
توجه داشته باشید که داشتن استراتژی مناسب معاملاتی و مدیریت ریسک و سرمایه تان می تواند موفقیت شما را تضمین کند.
چگونگی پرورش ابعاد لازم در موفقیت
اگر بخواهید چشم انداز موفقی را برای خود ترسیم کنید باید نسبت به پیش نیازهای لازم برای معاملات آینده ، آگاه شوید. انجام معاملات صرفاً محدود به آگاه بودن از شرایط بازار، کسب مهارت و دانش مورد نیاز نیست بلکه بخش بزرگی از آن مربوط به روانشناسی معاملات است.
روان شناسی معاملات مانند داشتن یک استراتژی مناسب، مهم و تأثیرگذار است.
باورهای فرد درباره هوش و استعداد، ذهنیت او را در این زمینه شکل می دهد. بسیاری از افراد، چنین ویژگی هایی را ثابت و غیر قابل تغییر می دانند.
داشتن چنین دیدگاهی باعث بروز مشکلاتی در رو یا رویی با مشکلات می شود چرا که معمولاً این افراد به دلیل چنین تفکر اشتباهی محدود می شوند.
توجه داشته باشید که اگر شما در چنین مسیری قرار بگیرید، قطعاً دچار مشکل خواهید شد.
آنچه شما به عنوان یک فرد و یک معامله گر، درباره خود درست می دانید در رسیدن یا عدم تحقق اهدافتان تأثیر گذار است. به خود ایمان داشته باشید و بپذیرید که می توانید با استفاده از ارتقای مهارت و توانایی خود به موقعیت بهتری دست پیدا کنید.
این موضوع، پایه و اساس رشد ذهنی است که به عنوان ابزاری ارزشمند در معاملات شما اثر گذار است. ارتقا مهارت های فردی به معامله گران می آموزد تا روی پیشرفت همیشگی خود بیشتر تمرکز کنند، به موانع به عنوان موقعیت هایی برای یادگیری نگاه کنند، راه های متفاوتی را امتحان کنند، روش های معاملاتی خود را آنالیز کنند و در نهایت از دستاوردهای خود برای بهبود مهارت های معاملاتی خود استفاده کنند.
آرام و با حوصله رفتار کنید
به غیر از رشد فکری، باید ذهنی آسوده داشته باشید. اگرچه که تمام معامله گران در بازارهای معاملاتی ضرر را تجربه می کنند اما نحوه واکنش آنها نسبت به این موضوع بسیار مهم است.
این ضررها تنها با واکنشی مناسب و دستاوردهای مفید، جبران خواهند شد. یک معامله گر موفق ، به جای استرس پیدا کردن در این شرایط، با آرامش مسیر خود را طی می کند.
البته انجام این کار، آسان نیست زیرا همیشه احساساتی مانند ترس، بی حوصلگی، حرص و خشم در تصمیم گیریهای منطقی افراد، اختلال ایجاد می کنند.
بی صبری و کم تحملی باعث بروز رفتارهای عجولانه می شود و روی فاکتورهای دیگر تأثیر منفی می گذارد. سعی کنید در نهایت آرامش عمل کنید تا بتوانید سود خود را افزایش دهید و از ضررهای حاصله بکاهید.
باید گفت که معامله گران حرفه ای به صورت حساب شده ای، ریسک می کنند ، اغلب به سود می رسند. آنها همچنین می دانند که تجربه ضرر در معاملات امری اجتناب ناپذیر است.
هیچ موفقیتی بدون شکست ایجاد نمی شود، برد و پیروزی دو روی یک سکه هستند بنابراین مهم است که با کسب سود، تحت از این ۱۰ خطای معاملاتی دوری کنید تأثیر هیجانات زیاد قرار نگیرید و از طرفی دیگر با تحمل ضرر، نا امید نشوید.
دو فاکتوری که می تواند روی تمرکز شما اثر بگذارد، خواب و مدیتیشن است. خواب خوب تمرکز شما را بهبود می بخشد و بهره وری را به حداکثر می رساند، بنابراین بهتر است معامله گران روز معاملاتی خود را با استراحتی خوب آغاز کنند.
حافظه داخلی یک معامله گر مملو از تفکرات مربوط به ضررهای گذشته، سودهای آینده و اضطراب مربوط به معاملات آتی است.
مراقبه ، حتی به اندازه 5 دقیقه می تواند آرامش ذهنیتان را بهبود بخشد. برای تمرکز بر وضعیت فعلی ،باید ذهن خود را کاملاً آرام نگه دارید. مدیتیشن می تواند تمام بهم ریختگی های فکری و ذهنی شما را از بین ببرد و در این صورت کیفیت تصمیم گیری و تبادل اطلاعات را در ذهن شما ارتقا دهد.
آنچه را که انجام می دهید، دوست داشته باشید
زمانی که انجام معاملات برای شما همراه با هیجان و ترس باشد، جذابیت زیادی به همراه خواهد داشت. در این صورت در معاملات و بازار غرق می شوید، معاملات جزیی از زندگی شما خواهد شد و در نتیجه، یادگیری مهارت های مربوط به آن به جای تبدیل کردن معاملات به حرفه، آن را به یک سرگرمی تبدیل خواهد کرد.
یافتن منتورو الگوهای مناسب می تواند در موفقیت شما نقش داشته باشد چراکه می توانید با آنالیز و دنبال کردن اقدامات آنها، بر روش های ارائه شده تسلط پیدا کنید و سپس در برنامه روزمره خود از آنها استفاده کنید.
به عنوان گزینه دیگر، می توانید سایر معامله گران موفق را در شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها یا یوتیوب دنبال کنید. آگاه باشید که در این مسیر، استقامت و پایداری بسیار مهم است.
هیچ گاه چیزی به نام آمادگی بیش از حد وجود ندارد، بنابراین، نمودارها را مطالعه کنید و تمام کارهای لازم را در این زمینه انجام دهید. چیزهای جدید را امتحان کنید ، اندیکاتورها و استراتژی های جدید را آزمایش کنید، همیشه به یاد داشته باشید که آزمون و خطا بهترین دوستان جدید شما هستند.
برنامه ریزی دقیق و اجرا
شما تنها از دیگران یاد نمی گیرید بلکه تجربیاتی که کسب می کنید نیز منبعی برای آگاهی شما هستند. استفاده از یک ژورنال معاملاتی می تواند به شما کمک کند. این یک ابزار ضروری برای معامله گرانی است که می خواهند موفق شوند.
این ژورنال باید شامل اقدامات شما قبل از ورود به معاملات و جزئیات انجام آن ها تا بستن معاملات باشد. این جزییات در برگیرنده مواردی از جمله تاریخ، بازه زمانی معامله، جفت ارز مورد معامله، جهت معاملات، نقاط ورود و خروج، وضع دو نوع قانون برای خروج (یکی برای گرفتن سود و دیگری تعیین استاپ لاس برای محدود کردن خطر) است.
جدا از فاکتورهای ذکر شده در بالا ، باید لیستی از تمام اندیکاتورهایی که استفاده می کنید تهیه کنید و به آرامی الگوریتم خود را بسازید. همچنین، باید در مورد استراتژی مورد استفاده خود تصمیم گیری کنید، آیا می خواهید هم جهت با ترند بازار پیش بروید و یا برعکس آن عمل کنید؟ آیا می خواهید اسکالپینگ را از این ۱۰ خطای معاملاتی دوری کنید از این ۱۰ خطای معاملاتی دوری کنید امتحان کنید و یا به سراغ استراتژی های جدیدی بروید؟
سعی کنید استراتژی مشخصی را دنبال کنید و برای سود و زیان این مسیر آماده باشید. مهم ترین بخش از استراتژی شما به عنوان یک هسته مرکزی باید در جهت رساندن شما به اهداف بلند مدت تان باشد.
نتیجه معاملات و نکات لازم را درباره بازار فارکس و احساسات خود یادداشت کنید. همه این داده ها برای رشد شما بسیار ارزشمند است زیرا همیشه می توانید برای بررسی نتایج خود و گرفتن فیدبک به آنها رجوع کنید.
الگوهای معاملاتی خوب و بد خود را بشناسید، داشتن یک برنامه ریزی منظم به شما این امکان را می دهد که هر معامله را بررسی کنید.
یک معامله گر لجباز و خودسر، هیچ گاه وارد چالش نمی شود. استفاده از ژورنال های معاملاتی در معاملات روزانه مانند پیدا کردن مسیر در قایق است. تهیه این ژورنال، نشان دهنده آمادگی شما برای ورود به معاملات است.
رسیدن به دستاوردی اصولی برای پیروز شدن در معاملات، ارزش صرف وقت و هزینه را دارد.
مهم ترین نکته درباره یک برنامه معاملاتی، پایبندی به قوانین آن است. نباید تا زمانی که سیگنال اندیکاتورهای شما با هم منطبق نشده باشند وارد معاملات شوید .قبل از رسیدن به استاپ لاس ، از معامله خارج نشوید.
با رعایت این نکات می توانید از میزان ضررهای خود بکاهید و آن ها را به سود تبدیل کنید. معامله گر متعهدی باشید و عزم خود را برای موفقیت جزم کنید.
سوالی که هر معامله گر فارکس باید چگونگی رسیدن به جواب آن را بداند
ما همیشه جذب افراد موفق می شویم و دوست داریم بفهمیم چه ویژگی بارزی در آنها وجود دارد که می تواند عامل موفقیت و پیشرفت آنها شود.
منابع بسیاری در اینترنت وجود دارد که ویژگی این افراد را شرح داده است که از جمله آنها می توان به داشتن مطالعات پیوسته، تمرکز بر یک موضوع خاص، داشتن اهدافی هوشمندانه و…اشاره کرد.
از طرفی دیگر باید گفت که این افراد در کار خود سستی و اهمال کاری ندارند، شکایت نمی کنند و هیچ گاه از هدف خود دست برنمی دارند.
در این میان تنها نباید به کاری که انجام می دهند توجه کرد بلکه باید نسبت به چگونگی کاری که انجام نمی دهند نیز، آگاه بود.
معامله گران بسیاری این سوال را همیشه مطرح می کنند:« چگونه می توان از 5 تا 10% از معاملات به طور پیوسته درآمد داشت؟»
توجه داشته باشید، شناختی که از خود بدست می آورید و درک اشتباهاتتان می تواند در این مسیر به شما کمک کند.
دوری کردن از ابزارها و رفتارهای مخرب کلید راه موفقیت شماست.
اگر روش های مورد استفاده در معاملات، نتوانسته است شما را به موفقیت برساند باید آنها را تغییر دهید.
سعی کنید برای شناسایی ابزارها، روش ها و رفتارهای اشتباه خود زمان بگذارید تا بتوانید به موفقیت دلخواه خود برسید.
از پیشبینی دوری کنید
پیشبینی مسیر حرکت یک ارز کار عاقلانه ای نیست. از جی. پی مورگان پرسیدند: «نظر شما درباره قیمت سهام چیست؟» او گفت: « من فکر می کنم با نوسان رو به رو شود».
باید گفت که این واقعی ترین پاسخی است که یک فرد ماهر می تواند درباره بازار فارکس بدهد. تغییرات سیاسی ( مانند انتخابات کشورها) یا اقتصادی ( شکست در توافقات بین المللی) روی ارز تأثیر گذار هستند.
برای مثال، خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بسیار تأثیر گذار بوده است. از سال 2016 تا کنون، قرارداد برگزیت باعث مبارزه و تکاپوی پوند در عرصه بین المللی شد. بعد از توافق نامه خروج از برگزیت (Brexit) و ده ماه انتقال ، توافق نامه جدید همکاری انگلیس و اتحادیه اروپا از اول ژانویه 2021 به اجرا درآمد و بار دیگر، پوند انگلیس حدود یک درصد نسبت به یورو و 0.75% نسبت به دلار افت پیدا کرد.
بسیاری از آنالیزگرها در انتظار موج پسا برگزیت برای نوسانی شدن قیمت ها بودند اما هیچ گاه اتفاق نیفتاد. بسیاری از کارشناسان هنوز هم منتظر اقدامات بانک انگلستان هستند.
توجه داشته باشید که کنترل کردن اموری که هیچ نقشی در آن نداشته باشید باعث هدر رفتن زمان و سرمایه شما می شود.
خود را محدود نکنید
تفکر گله ای، پدیده معروف روانشناختی است که در آن یک فرد، رفتارها و اقدامات گروهی بزرگتر را تقلید میکند و بدون استفاده از علم و تجربه خود، راه سایرین را ادامه می دهند.
در بازار های سرمایه هم، این اتفاق می افتد به گونه ای که معامله گران تمایل دارند از فعالیت سایر معامله گران تقلید کنند.
معامله گران مختلف در شرایط گوناگون پاسخ های احساسی متفاوتی دارند اما موارد زیر بیشتر اتفاق می افتد:
- حرص و طمع زمانی ظاهر می شود که معامله گر به فکر آسان بدست آوردن پول باشد.
بسیاری از معامله گران معتقدند که بقیه افراد تحقیقات لازم را انجام داده اند بنابراین فرد به انجام تحقیقات بیشتر نیازی ندارد. - عدم اعتماد به نفس در معامله گران تازه وارد زمانی افزایش پیدا می کند که فرد به این نتیجه می رسد آنالیزهای فردی او با تجزیه و تحلیل اکثریت معامله گران، مغایرت دارد.
در چنین شرایطی این افراد همراه با اکثریت حرکت می کنند و نظرات آنها را می پذیرند. - ترس از ضرر و شکست، رایج ترین احساس بین معامله گران است. زمانی که ضرر می کنید، ترس شما از ضرر بیشتر می شود و در نتیجه معاملات کمتری را انجام می دهید.
یکی از موضوعات دیگری که معامله گران از آن واهمه دارند، ترس تبدیل شدن سود آنها به ضرر است.
اگر وارد معامله ای شوید که هم جهت با منافع شما پیش می رود اما در ادامه شاهد راکد ماندن آن باشید، ترجیح می دهید به سرعت از آن خارج شوید.
برخی از معامله گران به این باور غلط رسیده اند که اگر جفتی در موقعیت اشباع خرید یا فروش قرار بگیرد، در آینده آنها را با مشکل رو به رو می کند. اگر فرض کنیم که در این مسئله حق با شما باشد، ممکن است به این باور برسید که همیشه می توانید به جای اعتماد به استدلال منطقی می توانید به حس و شهود خود اعتماد کنید. اگر احساسات شما اشتباه باشند، قطعاً با ضرر رو به رو می شوید.
- سندرم ترس از دست دادن (FOMO). این سندرم معمولاً با از دست دادن فرصت های خوب همراه است. در این شرایط ممکن است یک معامله گر سیگنالی را دریافت کند اما آن را پیگیری نمی کند اما بعد از مدتی تصمیم می گیرد تا وارد معامله شود به این ترتیب با از دست دادن موقعیت سود رسانی معامله، شرایط عوض می شود و معامله گر با شکست رو به رو خواهد شد.
به سلاح خود بچسبید
اسلحه سیاهی که در فیلم ها وجود دارد را به یاد بیاورید. در اواخر دهه 80 این سلاح به کاربردی ترین اسلحه در بین افسران پلیس آمریکا تبدیل شد.
امروز، با گذشت بیش از 30 سال ، بیش از 65٪ از مجریان قانون به دلیل ایمن و قابل اعتماد بودن آن،هنوز این اسلحه را حمل می کنند.
در معاملات نیز معامله گران باید به صورت حفاظت شده ای وارد معاملات شوند. نباید اجازه دهید که اسلحه شما به جای نادرست شلیک کند. از طرفی دیگر، می توان گفت که این راهکار برای معامله گران مدرن کمی قدیمی است.
شلیک به سمت یک معامله مانند نشانه گرفتن یک هدف متحرک است.
باید گفت که در بین اندیکاتورهای موجود، RSI نمی تواند گزینه مناسبی باشد. این اندیکاتور نمی تواند تصویر مشخصی از زمان رسیدن قیمت به منطقه اشباع خرید یا فروش ارائه دهد.
این موضوع زمانی که روند قوی بر بازار حاکم باشد، بیشتر اهمیت پیدا می کند زیرا در این شرایط اندیکاتور RSI با خطای زیادی همراه است و به درستی عمل نمی کند.
در بازارهای نوسانی، اندیکاتور RSI مانند CCI، بهترین عملکرد خود را نشان می دهد.
این دو اندیکاتور مثال هایی از ابزارهایی است استفاده از آنها مفید است اما در بهترین حالت خود، عملکرد متوسطی دارند.
اگر از ابتدای راه با وسیله ای آشنا شده اید اما نتایج حاصله از آن راضی کننده نیستند، مجبور نیستید از آن استفاده کنید و بهتر است آن را کنار بگذارید.
ابزارهای معرفی شده برای معاملات به خوبی تبلیغاتی که برای آنها ارائه می شود، عمل نمی کنند. بنابراین بهتر است سعی کنید با صبر و حوصله اندیکاتورهای گوناگون را امتحان کنید و نوع مناسب خود را انتخاب کنید.
در این میان می توان به یکی از اندیکاتورهای کاربردی به نام ATR اشاره کرد.
این اندیکاتور می تواند میانگین تعداد پیپ ها را به ازای هر 14 کندل برای جفت ارز مورد نظر مشخص می کند. شما می توانید با استفاده از نمودار روزانه و با توجه به وضعیت کندل در 30 دقیقه پایانی آن، تصمیم بگیرید که آیا می خواهید وارد معاملات شوید یا خیر.
اگر حرکت یک جفت ارز کند باشد می توانید سرمایه بیشتری را تحت ریسک قرار دهید و اگرجفت ارزی به سرعت حرکت کند، بهتر است میزان ریسک خود را کاهش دهید.
این روش، یکی از مزایای کار با اندیکاتور ATR است که می تواند مدیریت ریسک شما را کنترل کند.
به عنوان یک معامله گر نه تنها باید درباره کارهایی که باید انجام دهید اطلاعات داشته باشید بلکه نسبت به چیزهایی که باید از آنها دوری کنید نیز، آگاه باشید.
استفاده نکردن از اندیکاتورهای غیر قابل اعتماد می تواند کارایی و بازده معاملاتی شما را افزایش دهد. از تفکر گله ای، FOMO و دخالت احساساتتان در معاملات، دوری کنید و به این ترتیب به سودآوری معاملات خود کمک کنید.
توجه داشته باشید که داشتن استراتژی مناسب معاملاتی و مدیریت ریسک و سرمایه تان می تواند موفقیت شما را تضمین کند.
چگونگی پرورش ابعاد لازم در موفقیت
اگر بخواهید چشم انداز موفقی را برای خود ترسیم کنید باید نسبت به پیش نیازهای لازم برای معاملات آینده ، آگاه شوید. انجام معاملات صرفاً محدود به آگاه بودن از شرایط بازار، کسب مهارت و دانش مورد نیاز نیست بلکه بخش بزرگی از آن مربوط به روانشناسی معاملات است.
روان شناسی معاملات مانند داشتن یک استراتژی مناسب، مهم و تأثیرگذار است.
باورهای فرد درباره هوش و استعداد، ذهنیت او را در این زمینه شکل می دهد. بسیاری از افراد، چنین ویژگی هایی را ثابت و غیر قابل تغییر می دانند.
داشتن چنین دیدگاهی باعث بروز مشکلاتی در رو یا رویی با مشکلات می شود چرا که معمولاً این افراد به دلیل چنین تفکر اشتباهی محدود می شوند.
توجه داشته باشید که اگر شما در چنین مسیری قرار بگیرید، قطعاً دچار مشکل خواهید شد.
آنچه شما به عنوان یک فرد و یک معامله گر، درباره خود درست می دانید در رسیدن یا عدم تحقق اهدافتان تأثیر گذار است. به خود ایمان داشته باشید و بپذیرید که می توانید با استفاده از ارتقای مهارت و توانایی خود به موقعیت بهتری دست پیدا کنید.
این موضوع، پایه و اساس رشد ذهنی است که به عنوان ابزاری ارزشمند در معاملات شما اثر گذار است. ارتقا مهارت های فردی به معامله گران می آموزد تا روی پیشرفت همیشگی خود بیشتر تمرکز کنند، به موانع به عنوان موقعیت هایی برای یادگیری نگاه کنند، راه های متفاوتی را امتحان کنند، روش های معاملاتی خود را آنالیز کنند و در نهایت از دستاوردهای خود برای بهبود مهارت های معاملاتی خود استفاده کنند.
آرام و با حوصله رفتار کنید
به غیر از رشد فکری، باید ذهنی آسوده داشته باشید. اگرچه که تمام معامله گران در بازارهای معاملاتی ضرر را تجربه می کنند اما نحوه واکنش آنها نسبت به این موضوع بسیار مهم است.
این ضررها تنها با واکنشی مناسب و دستاوردهای مفید، جبران خواهند شد. یک معامله گر موفق ، به جای استرس پیدا کردن در این شرایط، با آرامش مسیر خود را طی می کند.
البته انجام این کار، آسان نیست زیرا همیشه احساساتی مانند ترس، بی حوصلگی، حرص و خشم در تصمیم گیریهای منطقی افراد، اختلال ایجاد می کنند.
بی صبری و کم تحملی باعث بروز رفتارهای عجولانه می شود و روی فاکتورهای دیگر تأثیر منفی می گذارد. سعی کنید در نهایت آرامش عمل کنید تا بتوانید سود خود را افزایش دهید و از ضررهای حاصله بکاهید.
باید گفت که معامله گران حرفه ای به صورت حساب شده ای، ریسک می کنند ، اغلب به سود می رسند. آنها همچنین می دانند که تجربه ضرر در معاملات امری اجتناب ناپذیر است.
هیچ موفقیتی بدون شکست ایجاد نمی شود، برد و پیروزی دو روی یک سکه هستند بنابراین مهم است که با کسب سود، تحت تأثیر هیجانات زیاد قرار نگیرید و از طرفی دیگر با تحمل ضرر، نا امید نشوید.
دو فاکتوری که می تواند روی تمرکز شما اثر بگذارد، خواب و مدیتیشن است. خواب خوب تمرکز شما را بهبود می بخشد و بهره وری را به حداکثر می رساند، بنابراین بهتر است معامله گران روز معاملاتی خود را با استراحتی خوب آغاز کنند.
حافظه داخلی یک معامله گر مملو از تفکرات مربوط به ضررهای گذشته، سودهای آینده و اضطراب مربوط به معاملات آتی است.
مراقبه ، حتی به اندازه 5 دقیقه می تواند آرامش ذهنیتان را بهبود بخشد. برای تمرکز بر وضعیت فعلی ،باید ذهن خود را کاملاً آرام نگه دارید. مدیتیشن می تواند تمام بهم ریختگی های فکری و ذهنی شما را از بین ببرد و در این صورت کیفیت تصمیم گیری و تبادل اطلاعات را در ذهن شما ارتقا دهد.
آنچه را که انجام می دهید، دوست داشته باشید
زمانی که انجام معاملات برای شما همراه با هیجان و ترس باشد، جذابیت زیادی به همراه خواهد داشت. در این صورت در معاملات و بازار غرق می شوید، معاملات جزیی از زندگی شما خواهد شد و در نتیجه، یادگیری مهارت های مربوط به آن به جای تبدیل کردن معاملات به حرفه، آن را به یک سرگرمی تبدیل خواهد کرد.
یافتن منتورو الگوهای مناسب می تواند در موفقیت شما نقش داشته باشد چراکه می توانید با آنالیز و دنبال کردن اقدامات آنها، بر روش های ارائه شده تسلط پیدا کنید و سپس در برنامه روزمره خود از آنها استفاده کنید.
به عنوان گزینه دیگر، می توانید سایر معامله گران موفق را در شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها یا یوتیوب دنبال کنید. آگاه باشید که در این مسیر، استقامت و پایداری بسیار مهم است.
هیچ گاه چیزی به نام آمادگی بیش از حد وجود ندارد، بنابراین، نمودارها را مطالعه کنید و تمام کارهای لازم را در این زمینه انجام دهید. چیزهای جدید را امتحان کنید ، اندیکاتورها و استراتژی های جدید را آزمایش کنید، همیشه به یاد داشته باشید که آزمون و خطا بهترین دوستان جدید شما هستند.
برنامه ریزی دقیق و اجرا
شما تنها از دیگران یاد نمی گیرید بلکه تجربیاتی که کسب می کنید نیز منبعی برای آگاهی شما هستند. استفاده از یک ژورنال معاملاتی می تواند به شما کمک کند. این یک ابزار ضروری برای معامله گرانی است که می خواهند موفق شوند.
این ژورنال باید شامل اقدامات از این ۱۰ خطای معاملاتی دوری کنید شما قبل از ورود به معاملات و جزئیات انجام آن ها تا بستن معاملات باشد. این جزییات در برگیرنده مواردی از جمله تاریخ، بازه زمانی معامله، جفت ارز مورد معامله، جهت معاملات، نقاط ورود و خروج، وضع دو نوع قانون برای خروج (یکی برای گرفتن سود و دیگری تعیین استاپ لاس برای محدود کردن خطر) است.
جدا از فاکتورهای ذکر شده در بالا ، باید لیستی از تمام اندیکاتورهایی که استفاده می کنید تهیه کنید و به آرامی الگوریتم خود را بسازید. همچنین، باید در مورد استراتژی مورد استفاده خود تصمیم گیری کنید، آیا می خواهید هم جهت با ترند بازار پیش بروید و یا برعکس آن عمل کنید؟ آیا می خواهید اسکالپینگ را امتحان کنید و یا به سراغ استراتژی های جدیدی بروید؟
سعی کنید استراتژی مشخصی را دنبال کنید و برای سود و زیان این مسیر آماده باشید. مهم ترین بخش از استراتژی شما به عنوان یک هسته مرکزی باید در جهت رساندن شما به اهداف بلند مدت تان باشد.
نتیجه معاملات و نکات لازم را درباره بازار فارکس و احساسات خود یادداشت کنید. همه این داده ها برای رشد شما بسیار ارزشمند است زیرا همیشه می توانید برای بررسی نتایج خود و گرفتن فیدبک به آنها رجوع کنید.
الگوهای معاملاتی خوب و بد خود را بشناسید، داشتن یک برنامه ریزی منظم به شما این امکان را می دهد که هر معامله را بررسی کنید.
یک معامله گر لجباز و خودسر، هیچ گاه وارد چالش نمی شود. استفاده از ژورنال های معاملاتی در معاملات روزانه مانند پیدا کردن مسیر در قایق است. تهیه این ژورنال، نشان دهنده آمادگی شما برای ورود به معاملات است.
رسیدن به دستاوردی اصولی برای پیروز شدن در معاملات، ارزش صرف وقت و هزینه را دارد.
مهم ترین نکته درباره یک برنامه معاملاتی، پایبندی به قوانین آن است. نباید تا زمانی که سیگنال اندیکاتورهای شما با هم منطبق نشده باشند وارد معاملات شوید .قبل از رسیدن به استاپ لاس ، از معامله خارج نشوید.
با رعایت این نکات می توانید از میزان ضررهای خود بکاهید و آن ها را به سود تبدیل کنید. معامله گر متعهدی باشید و عزم خود را برای موفقیت جزم کنید.
شاخص کل بورس ۱۰ هزار واحد رشد کرد
گروه اقتصادی: در پایان معاملات امروز دوشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱، شاخص کل بورس پس از رشد ۱۰هزار و ۸۱۸واحدی در ارتفاع یک میلیون و ۵۸۳هزار واحد قرار گرفت و شاخص کل هموزن با افزایش یک درصدی مواجه شد.
آخرین قیمت ۱۸۲نماد حداقل سه درصد نسبت به قیمت روز قبل آنها افزایش یافته و ۵۹نماد با کاهش بیش از سه درصدی قیمت همراه بودهاند.حقوقیها امروز ۱۶۰میلیارد تومان نقدینگی از بازار خارج کردند. نمادهای «آسیاتک»، «شستا»، «شپنا»، «فملی»، «خودرو»، «خساپا» و «فولاد» در گروه پرتراکنشترینهای بورس و نمادهای «فجهان»، «فزر»، «توسن»، «تجلی»، «گدنا»، «کرمان» و «وکبهمن» در گروه پرتراکنشترینهای فرابورس قرار گرفتند.ارزش کل معاملات خرد بورس و فرابورس نیز در مجموع به هفت هزار و ۴۲۰میلیارد تومان رسید.
همچنین در بورس امروز حقیقیها حدود ۱۶۰میلیارد تومان وارد بازار سهام کردند. ارزش کل معاملات خرد هفت هزار و ۴۲۰میلیارد تومان بود، افراد حقیقی ۸۴درصد یعنی ۶هزار و ۲۳۰میلیارد تومان سهام خریدند و مازاد خریدشان دو درصد از کل معاملات شد.
بیشترین ورود پول حقیقی به بورس و فرابورس در سه گروه «فلزات اساسی»، «استخراج کانههای فلزی» و «سرمایه گذاریها» رقم خورد در حالی که برآیند معاملات گروههای «فرآوردههای نفتی» و «بیمه و صندوق بازنشستگی» به نفع حقوقیها تمام شد.سه نماد «فملی»، «فولاد» و «مدیریت» لقب بیشترین افزایش سهام حقیقی را به خود اختصاص دادند، توجه حقوقیها نیز بیشتر به «بپاس»، «شستا» و «شتران» معطوف بود.
مالکیت حقیقی در ترکیب سهامداری شرکت ملی صنایع مس ایران معادل ۴۶میلیارد تومان افزایش یافت و از سوی دیگر سهامداران حقوقی بیمه پاسارگاد با برتری ۲۷میلیارد تومانی ابتکار عمل را در دست گرفتند.امروز افزایش سهام حقیقیها در ۸۸نماد و افزایش سهام حقوقیها در ۹۵نماد به بیش از یک میلیارد تومان رسید که جمع تغییر مالکیت دسته اول ۵۴۰میلیارد تومان و تغییر مالکیت دسته دوم ۳۷۰میلیارد تومان بود.
خطای سیاستگذاری در بازار سهام
دنیای اقتصاد : سودهای نجومی چند صد درصدی سهام بازار پایه با اعمال قوانین جدید به زیانهای بعضا سنگینی تبدیل شده است. مسالهای که فارغ از ایجاد برخی آشفتگیها ریشه در مسیر خطای سیاستگذاری دارد؛ بهطوری که مقام ناظر به جای پرداختن به اصل صورت مساله و بحث کارشناسی به اعمال قواعد همسو با خواسته ذینفعان معدودی پرداخته است. به این ترتیب، مجموعه اصلاحات در قوانین در دور باطلی گرفتار شدهاند که نه تنها به نفع فعالان بورسی نیست، بلکه زیان عمومی را برای آینده بازار سرمایه به همراه دارد.
تغییر قوانین بازار پایه فرابورس به یکی از چالشبرانگیزترین مسائل بورس اوراق بهادار در روزهای اخیر تبدیل شده است. عدم شفافیت، کارنامههای ضعیف، دستکاریهای قیمتی و رشدهای افسارگسیخته، تصورناپذیر و خارج از ظرفیت که در یک سال اخیر در این بخش از بازار سرمایه رقم خورد، نهاد ناظر را بر آن داشت تا از طریق تغییر قوانین از ادامه این روند جلوگیری کند. اعلام قوانین جدید موج فزایندهای از فشار فروش و افتهای شدید قیمت در سهام این تابلوها را به دنبال داشت. در پی این اتفاق، جریان انتقاد به قوانین جدید در بین فعالان بازار شدت گرفت. معضلات ساختاری اقتصاد کشور، تلاش مقرراتگذار برای رهایی موقت از تنگنای بهوجودآمده در کنار عدم شناخت درست زمین بازی توسط فعالان سهام را میتوان از عوامل عمده شکلگیری این روند در بازارهای پایه فرابورس دانست. به نظر میرسد رفع این مشکلات، در ریشهایترین شکل آن، تنها با چرخش تئوریک در اقتصاد سیاسی کلان و زنجیرهای از اصلاحات ساختاری در قوانین بالادستی ممکن است تا تغییرات جزئی در ریزساختارهای معاملاتی و اعمال محدودیت بیشتر و درمانهای موقت.
بازار پایه کجاست؟
در معرفی بازار پایه فرابورس میخوانیم که هدف از تشکیل این بازار تسهیل شرایط برای شرکتهای سهامی عام برای پیوستن به بازار سرمایه و سهولت در انجام معاملات آنها در چارچوبی ضابطهمند است. در واقع، راهاندازی این بازار با الزامات قوانین بالادستی (قانون برنامه پنجم توسعه) صورت گرفت؛ بهطوریکه تمام امور مربوط به شرکتهای سهامی عام از قبیل ثبت، نقل و انتقال، مبادله سهام و. از طریق بازار سرمایه صورت گیرد. به این ترتیب، بازار پایه پذیرای ساماندهی معاملات سهام شرکتهایی شد که در هیچ یک از تابلوهای بورس و فرابورس پذیرفته نشدهاند.
طبق قانون شرکتهایی که در بازار پایه پذیرش میشوند در سه دسته جای میگیرند. دسته نخست شرکتهایی هستند که درخواستی مبنی بر پذیرش ندارند؛ اما بهدلیل الزام قانونی (طبق ماده ۹۹ برنامه پنجم توسعه) باید در بازار پایه درج شوند و عدم ثبت شرکت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به منزله تخلف محسوب میشود. دسته دوم شرکتهایی هستند که شرایط پذیرش در بازارهای بورس و فرابورس را ندارند و دسته سوم شرکتهایی که نزد سازمان بورس ثبت شده اما به دلیل از دست دادن شرایط بازارهای بورس یا فرابورس از بازار مربوطه لغو پذیرش میشوند.
طبقهبندی سهگانه شرکتهایی که در بازار پایه پذیرش میشوند به خوبی نشان میدهد که نمادهای معاملاتی شرکتهای بازار از حیث کارنامه عملیاتی، قدرت سودآوری، شفافیت مالی و میزان سرمایه در چه سطوح ضعیفی نسبت به سایر بنگاههای حاضر در بازار سرمایه است. در واقع، شرکتهای این بازار همچون سایر بازارهای خارج از بورس(OTC ) در دنیا جزو اصطلاحا اخراجیهایی هستند که استانداردهای بورسهای اصلی را احراز نکردهاند. به همین دلیل، بسیاری از سرمایهگذاران خرد کمتر در اندیشه خرید سهمهای حاضر در بازارهای خارج از بورس میافتند. علت اصلی این امر، ابهام زیاد و عدم تقارن شدید اطلاعاتی موجود در معاملات این بازارهاست. محدودیتها و الزامات کمتر و مقررات سادهتر برای ارائه اطلاعات در این بازار سبب میشود تا شرکتهای عموما ضعیف از حیث عملکرد و شفافیت در این بازار جمع شوند.
رشدهای افسارگسیخته؛ شائبه حباب و آغاز ریزش
با وجود عدم تقارن اطلاعاتی در شرکتهای بازار پایه اما روند قیمت در این طیف از سهم از رشدهای افسارگسیختهای خبر میدهد که چندان با مبانی ارزندگی سهام توجیهپذیر نیست. ارزش برخی شرکتهای بازار پایه طی یک سال و نیم گذشته بین ۱۰ تا ۵۰ برابر افزایش یافته است. بررسی و مطالعه گزارشهای ارسالی از سوی این شرکتها نشان میدهد چنین روند شتابان قیمتی در بازار پایه با رشد سودآوری آنها همخوانی و مطابقت ندارد. به نظر میرسد ترکیب عدم شفافیت اطلاعاتی در این طیف از بنگاهها، فقدان بازیگران معتبر اعم از بازارگردان و صندوقهای سرمایهگذاری، افزایش دستکاری بازار از طریق سیگنالدهی، اثر فزاینده در مجاورت سقف و کف قیمتی در کنار عطش سرمایههای خرد برای فرار از تورم و پناهجستن به بازار سهام زمینهساز ثبت چنین بازدهی قابل ملاحظهای در سهام بازار پایه شده است.
همین رشدهای افسارگسیخته و خارج از ظرفیتهای عملیاتی رفتهرفته منجر به طرح شائبه تشکیل حباب در بازار پایه شد. سپس نهاد ناظر برای جلوگیری از بروز این روند، سرانجام از دستورالعمل جدید پرده برداشت تا به زعم خود از موجهای سفتهبازانه، شتابان و پرمخاطره در بازار پایه جلوگیری کند و از ریسک معامله در این بازار بکاهد. ترکیب این دو عامل سبب شد تا مسیر قیمت در عموم سهمهای بازار پایه - که برخی از آنها بازدهی ۲۰۰ تا ۴۰۰ درصدی داشتهاند - در مسیر نزولی قرار بگیرد. تلاش برای رهایی از زیان، در نتیجه فشار فزاینده فروش و افتهای پیدرپی قیمت در دامنه نوسان ۱۰ درصدی قیمت طی روزهای اخیر(که بسیاری از آنها با ریزشهای سنگین ۴۰ تا ۵۰ درصدی همراه بود) سرانجام خود را به شکل تجمع اعتراضی از سوی برخی سهامداران بازار پایه خودنمایی کرد.
درمان موقت در امواج پوپولیسم
چنانکه اشاره شد در پی رشد فزاینده قیمتی که توام با ورود پیوسته سرمایهگذاران جدید به بازار پایه بود، نهاد ناظر تصمیم به تغییر قوانین معاملات در جهت اعمال محدودیت بیشتر در این بازار گرفت که باعث انتقادات گستردهای از سوی فعالان این بازار شد. کاهش محدودیت دامنه نوسان قیمت از ۱۰ درصد به ۳ درصد و کمتر از آن(برای تابلوهای سهرنگ)، عدم محدودیت در خرید و ایجاد محدودیت در فروش برای سهامداران عمده و در عین حال، امکان حراج پایانی در دو برابر دامنه نوسان از مهمترین تغییرات در دستورالعمل جدید است. این تغییرات که عمدتا در قالب اعمال محدودیت بیشتر آشکار شد، نشان داد که سیاستگذار سادهترین شیوه را برای کاهش فشارها برگزیده است.
این در حالی است که صاحبنظران ریشه معضلات را نه در ریزساختارهای معاملاتی که در غلبه رویکرد حمایتگرایانه در حوزه سیاستگذاری و تنظیم مقررات و قوانین بالادستی اقتصاد کشور میدانند. قوانین و مقرراتی که عموما در جهت مختلسازی فزاینده سازوکار بازار و مخدوش کردن شرایط رقابت تصویب و اجرا شده است. چنانکه اشاره شد بسیاری از شرکتهای مندرج در تابلوهای مختلف بورس و فرابورس به دلیل زیانهای انباشته سنگین - که میزان آن گاه از سرمایه شرکت بسیار فراتر میرود- عملا از منظر قانون تجارت ورشکسته تلقی میشوند؛ اما به دلیل الزامات قوانین بالادستی(نظیر قانون برنامه پنجم توسعه) باید در بازار سرمایه پذیرش شوند و بعضا با حمایتهای ناموجه و عمیقا سیاسی از سوی سیاستگذاران به حیات اقتصادی خود ادامه دهند و ضربات مهلک خود را از محل ناکارآیی پایدار و زیانسازی مستمر به جامعه وارد کنند. آخرین پرده از این نوع نگاه را میتوان در دومین کارت زرد نمایندگان مجلس طی ۲ روز به وزیر اقتصاد، به دلیل عدم حمایت دولت از شرکتی ورشکسته، دید. تذکر نمایندگان مجلس به وزیر اقتصاد بابت حل مشکلات شرکتی را که طی سالهای متمادی زیانآور بوده، چه باید نامید که بتواند از حقیقت امر پرده بردارد؟ آیا جز پوپولیسم اقتصادی نام دیگری میتوان بر آن نهاد؟ آثار و عواقب همین رویکرد است که در فضای عمومی جامعه نقش مسلط را دارد و بهطور متقابل مطالبات اجتماعی را به سمت مداخله بیشتر از سوی دولت منحرف میسازد.
طی دو روز اخیر اخباری مبنی بر تجمع سهامداران بازار پایه در جهت تعلیق اجرای دستورالعمل جدید در محافل بورسی دست به دست شد. تبلیغ و تجمع اعتراضی سهامداران در شرایطی اتفاق افتاده که پیش از این، تحلیلگران درخصوص تشکیل حباب در بازار پایه زنگ هشدار را به صدا در آورده بودند. اما فعالان بازار پایه با وجود هشدار کارشناسان و آگاهی از ریسک بالای تابلوهای پایه به سودای کسب سودهای اغواکننده اقدام به خرید و فروش سهم در این بازار کردند.
از میان گفتارهای اعتراضی سهامداران بازار پایه میشود پوپولیسمی را تعقیب کرد که جایگزین راهکارهای کارشناسی میشود. به عبارت دقیقتر، مقام ناظر به جای بررسی مسائل از سوی افراد خبره و غیر ذینفع به دنبال یافتن راهی از سمت ذینفعان میگردد که باعث پدید آمدن جریانهای تازه دیگری میشود. از یکسو فشار کانالهای تلگرامی از طریق اعلام نظرسنجیهای مختلف و از سوی دیگر، درخواست نهاد ناظر از فعالان بازار پایه برای مشارکت در تشخیص مشکلات و ضعفهای قوانین، دو روی یک سکهاند که در راستای رضایت یکدیگر پیش میروند و عملا حرکت به سمت وضع مقررات کارآ برای رسیدن به تعادل عمومی و تامین رفاه کل بازار را مختل میسازند. در واقع، این روحیه بیشتر در راستای منافع فردی و کوتاه مدت عمل میکند و به چشمانداز بازار در بلندمدت کمتر توجه دارد. از این رو، به نظر میرسد مهمترین سیاست حرکت به سمت رفع مشکلات ساختاری و در عین حال، استفاده از تجربههای جهانی برای بهبود ساختارهای معاملاتی بازار سهام است.
۲هزار درصد سود در ۲۷روز!
بررسی «دنیای اقتصاد» از عملکرد نمادهای فعال در بازار پایه نشان میدهد که سرمایهگذاری فنی و مهندسی مشانیر از ابتدای سال جاری تا آخرین معامله امسال (۲۶مرداد) بازدهی افسارگسیخته بیش از ۲۰۰۰درصدی را ثبت کرد. نماد «ومشان» در حالی نخستین روز معاملاتی امسال را با قیمت ۵۶تومانی هر سهم آغاز کرد که در پایان معاملات ۲۶مرداد، هر سهم مزبور به قیمت ۱۲۰۵تومان رسیده است. نکته جالب توجه این است که نماد مزبور تنها ۲۷روز معاملاتی در این بازه زمانی دادوستد شده است. به عبارت دقیقتر با احتساب سود ۲۰۴۸درصدی «ومشان» در این ۲۷ روز، یعنی میانگین سوددهی روزانه حدود ۷۶درصد! البته نماد مزبور تنها در یک روز معاملاتی جهش ۴۰۰درصدی قیمتی را تجربه کرده است. بررسی عملکرد مالی شرکت بر اساس صورت مالی حسابرسی شده مربوط به سال مالی منتهی به پایان اردیبهشتماه ۹۸ نیز نشان میدهد که شرکت در دوره مزبور ۴۲۳میلیون تومان سود خالص محقق کرده و سود عملیاتی آن نیز به ۳۳میلیون تومان رسیده است.
سود هزار درصدی؛ زیان ۸۰۰میلیون تومانی
در ادامه این بررسیها شرکت شیمیایی رنگین قرار دارد که از ابتدای سال جاری تا روز گذشته بازدهی ۷۳۲درصدی را ثبت کرده است. این در حالی است که نماد مزبور تا قبل از تغییرات جدید بازار پایه یعنی تاریخ ۶شهریور، سودی بالغ بر ۱۰۱۹درصد را به نمایش گذاشته بود. بررسی آخرین عملکرد مالی «شرنگی» نیز که مربوط بهصورت مالی میاندورهای سهماه نخست سال جاری است نیز نشان میدهد که شرکت در این دوره با زیان عملیاتی ۸۲۲میلیون تومانی مواجه شده است. در نهایت زیان خالص آن در فصل بهار نیز به ۸۹۲میلیون تومان رسیده است.
۱۰برابر شدن قیمت «سباقر»
دیگر نماد شگفتانگیز این بازار سیمان باقران با ثبت بازدهی ۴۸۲درصدی قرار دارد. نمادی که در تابلوی «ب» بوده و قرار است به تابلوی زرد رنگ منتقل شود. نماد «سباقر» که از ابتدای سال جاری با قیمت ۱۳۰تومان با رشدی بیوقفه به نرخی در حدود ۱۴۰۰تومان رسید(یعنی افزایش بیش از ۱۰برابری قیمت)، با زمزمههای اجرایی شدن قانون جدید معاملاتی بازار پایه، روند نزولی قیمتی در پیش گرفت و این روزها در نرخ ۷۵۰تومان معامله میشود.
تولید مواداولیه الیاف مصنوعی، سرمایهگذاری وثوق امین، گروه صنعتیسدید، سرمایهگذاری ساختمانی نظام مهندسی ایران، سرمایهگذار کارکنان صنعت برق زنجان و قزوین، فرآوردههای سیمان شرق، سرمایهگذاری جامی، کارخانجات مخابراتی ایران، لوازم خانگی پارس، بازرگانی آینده سازان بهشت پارس، پلی اکریل ایران، سرمایهگذاری ملت و بیمه زندگی خاورمیانه از جمله دیگر اعوجاجهای این بازار هستند که بازدهی خیرهکننده در محدوده ۲۰۰ تا ۴۵۰ درصد را از ابتدای سال جاری تاکنون کسب کردهاند. این در حالی است که شرکت فارسیت اهواز و تولید تجهیزات سنگین هپکو دو نمادی هستند که بیشترین زیان را در بازار پایه نصیب سهامداران کردهاند؛ بهطوریکه زیان «سفاسی» و «تپکو» از ابتدای سال ۹۸ تا کنون به ۷۸درصد رسیده است.
دیدگاه شما